پیامدهای ناگوار سد چم شیر
جمعی از کارشناسان منابع آب و اعضای هیات علمی دانشگاه‌های کشور در نامه‌ای به ریاست‌جمهور به انتقاد از ساخت سد چشم‌گیر استان کهگیلویه و بویراحمد پرداختند.
همدلی| آنان در این نامه ضمن اشاره به مشکلاتی که قبلاً در گزارش‌های مختلف پیش‌بینی و مستند شده، خواهان تجدیدنظر درباره این پروژه شده‌اند. در این نامه آمده است: چند دهه است که وزارت نیرو سیاست‌های خود را بر ساخت سدهایی گذاشته است که تقریباً بیشتر آن‌ها در زمان رژیم گذشته جایابی شده‌اند. در زمانی که این سدها طراحی شدند، مشکلات محیط زیستی به‌خصوص گرمایش کره زمین و نقش فعالیت‌های بشری در تشدید آن به شکل امروزی شناخته‌شده نبود. کشاورزی و توسعه صنعتی ناپایدار و روش سازه‌ای در مدیریت آب، ضمن از بین بردن دانش بومی و تخلیه آبخوان‌ها، یکپارچگی زیستی کشور را با خشکاندن تقریباً همه رودخانه‌ها از بین برده، کشور را درگیر مشکلات بزرگ اجتماعی و زیست‌محیطی کرده و امنیت غذایی را مورد تهدید قرار داده است.
سد چم شیر بیشتر از سد گتوند آسیب می‌رساند
این نامه با بیان اینکه سدها در مواردی باعث رشد شهرها می‌شوند، ولی در درازمدت تأثیرات منفی پرشماری دارند ادامه می‌دهد: در پایین‌دست، منشأ معضلاتی مانند افزایش تقاضا برای آب، خشک شدن تالاب‌ها و بروز پدیده ریزگردها و در بالادست موجب غرق شدن روستاها و مراتع و جنگل‌ها، چندپاره شدن زیستگاه‌ها و نابودی میراث‌های فرهنگی می‌شوند. نمونه بحران‌های اجتماعی شدیدی را که با سدسازی و انتقال آب پدید آمده، اخیراً در وقایع اصفهان، چهارمحال و بختیاری و کمی قبل‌تر در خوزستان دیده‌ایم. معضل عظیم دریاچه ارومیه نیز نمونه دیگری است که پایداری زیست در چند استان را تهدید کرده و موجب هدررفت هزاران میلیارد تومان بودجه کشور شده است.
در ادامه این نامه همچنین آمده است: دشت خوزستان، یک دشت آبرفتی است و سلامت این دشت، به‌ویژه از نظر کنترل طبیعی میزان شوری آبرفت‌ها و خاک‌های کشاورزی و همچنین کنترل ریزگردها، به ورود سیلاب رودخانه‌هایی وابسته است که به خلیج‌فارس می‌ریزند. جریان این سیلاب‌ها با شستشوی نمک سبب شکل‌گیری تالاب‌هایی شده که خشکیدگی آن‌ها برابر است با شور شدن زمین‌های کشاورزی و تشکیل ریزگردهای ویرانگر بعد از آبگیری سد گتوند – که در سازند زمین‌شناسی گچساران ساخته‌شده بود – حجم بالایی از نمک در مخزن سد حل و باعث افت شدید کیفیت آب رودخانه کارون شد. مطالعات جدید نشان می‌دهد آبگیری سد گتوند مسبب ۸۶درصد انحلال نمک در مخزن سد در دو سال اول بهره‌برداری از آن بوده است.
تأسف‌آور است که سدی بر رودخانه زهره و در محلی به نام تنگ چم شیر در استان کهکیلویه و بویراحمد در دست ساخت است که نه‌تنها مشکلات مشابه سد گتوند را دارد، بلکه با توجه به ساختار زمین‌شناختی خاص منطقه و مدارک و شواهد موجود احتمالاً موجب بروز آسیب‌های بیشتری هم خواهد شد. نویسندگان این نامه با اشاره به مشکلات و خطرات آبگیری سد چم شیر می‌نویسند: برنامه‌ریزی ساخت این سد در سال ۱۳۸۷ آغاز و ساخت آن توسط دولت قبلی در دهه ۹۰ شروع و تابه‌حال حدود ۸۵ درصد آن تکمیل‌شده است.
۷۰درصد مخزن این سد در سازند گچساران است و بر پایه گزارش شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران که توسط پژوهشگران دانشگاه تهران تهیه‌شده است (منتظری و بهلولی، ۱۳۹۸) سالانه حدود ۵۰۰هزار تن نمک فقط از مسیر فعلی رودخانه وارد مخزن خواهد شد. قابلیت انحلال بستر مخزن بسیار بالا است و به دلیل وجود فروچاله‌های متعدد و همچنین جاری بودن چشمه‌های شور در داخل و پشت سد و به دلیل افزایش سطح تماس آب با سایر بخش‌های سازند، خطر انحلال نمک حتی به میزانی بیش از مقدار محاسبه شده در گزارش دانشگاه تهران قطعی است.
بررسی‌های انجام شده توسط شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران (گزارش زمین‌شناسی مهندسی، اسفند ۱۳۹۱) حاکی از شوری بالای چشمه‌های منطقه به دلیل تماس با سازند گچساران است. شوری چشمه‌های جاری در پشت سد ۳۵برابر شوری خود رودخانه و نزدیک دو برابر شوری آب دریاهای آزاد است.
خطر فرونشست سطح زمین و نابودی ۵۰۰ هکتار جنگل
این کارشناسان در ادامه خطر فرونشست سطح زمین را گوشزد می‌کنند و می‌نویسند: با توجه به انحلال سریع گچ در تماس آب‌های زیرزمینی در ارتباط با سولفات کلسیم، حفره‌ها و غارهای زیرزمینی در محل مخزن سد وجود دارد و در مواردی در پی فروپاشی خود به خودی، منجر به فرونشست سطح زمین می‌شود که در منطقه کاملاً مشهود است و در گزارش زمین‌شناسی هم مستند شده است. نکته قابل‌توجه این است که از محور سد تا قبل از تلاقی آب رودخانه زهره با رودخانه خیرآباد (که آب آن شیرین است) اراضی کشاورزی وجود ندارد که این خود گواهی بر شوری و کیفیت پایین آب رودخانه زهره در این قسمت و جایایی اشتباه سد است.
در بخش دیگری از این نامه نیز آمده است: اما خطر بزرگ دیگر احداث این سد، نابودی حدود ۵۰۰هکتار جنگل‌های انبوه رودخانه‌ای و حدود چهار هزار هکتار جنگل و درختچه زار کنار و دیگر گیاهان گچ دوست در داخل مخزن است. میلیون‌ها درخت گز، پده و کنار در مخزن با آبگیری نابود خواهد شد که نه‌تنها جذب هزاران تن دی‌اکسید کربن را مختل می‌کند، بلکه با تولید گاز گلخانه‌ای متان ناشی از زیر آب رفتن گیاهان و پوسیدگی مواد آلی، تأثیرات سنگینی بر گرمایش کره زمین خواهد داشت. تأثیر گاز متان بر افزایش دمای زمین تا بیش از ۸۰برابر دی‌اکسید کربن است.
قطع جریان سیلاب‌های رودخانه زهره که باعث زهکشی طبیعی می‌شود، افزایش شوری زمین‌های کشاورزی را در پی خواهد داشت و سبب گسترده‌تر شدن کانون ریزگرد بین ماهشهر و هندیجان خواهد شد. چنین اتفاقی قبلاً با ساخت سد مارون هم رخ داده که باعث کم آب شدن و حتی خشکیدگی بخش‌هایی از تالاب شادگان، تولید ریزگرد و نفوذ آب شور به نخلستان‌های منطقه شد.
نویسندگان در پایان این نامه از ابراهیم رئیسی می‌خواهند که نسبت به این پروژه بازنگری صورت بگیرد. آنان می‌گویند: در شرایطی که با احداث سدهای جدید در ترکیه به‌زودی سطح وسیع‌تری از تالاب‌های خوزستان خشک خواهد شد، آبگیری سد چم شیر می‌تواند بحران‌های زیست‌محیطی دشت خوزستان را پیچیده‌تر و بیشتر کند. با توجه به موارد بالا، درخواست داریم با تشکیل یک تیم متخصص بی‌طرف برای ارزیابی قصور در انجام مطالعات این سد و نادیده گرفتن نتایج مطالعات قبلی و همچنین تجدید ارزیابی زیست‌محیطی پروژه، از وقوع یک فاجعه محیط زیستی و اجتماعی دیگر در منطقه حساس حوضه آبریز رودخانه زهره جلوگیری فرمایید.
به کانال صدای مردم در تلگرام بپیوندید
@sedayemardomdotnet
