سایه فرسودگی بر سر تهران
علی‌رغم آن‌که چندین سال است که دولت و شهرداری تهران از نوسازی بافت فرسوده شهر حرف می‌زنند و قول ارائه تسهیلات فراوان مثل وام مسکن، معافیت کامل از پرداخت عوارض، واگذاری یک طبقه متراکم تشویقی، حفظ امتیاز انشعابات آب، برق و گاز، صدور پروانه وام ساختمانی بر اساس تجمیع فیزیکی پلاک‌ها و… را به ساکنان این مناطق می‌دهند، اما معضل بافت‌های فرسوده نه‌تنها حل‌نشده بلکه این مناطق ناکارآمد در حال بلعیدن تهران است.
همدلی| به گواه آمارها، حدود ۴۵۰هکتار از محدوده تهران که حدود هفت درصد مساحت شهر را شامل می‌شود فرسوده است و ۲۱درصد جمعیت شهر در این محدوده‌ها ساکن شده‌اند.
دیروز کاوه حاجی علی‌اکبری، مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران با تأیید این آمار به ایسنا گفت: در بافت فرسوده نزدیک به ۲۸۰هزار پلاک داریم که ۴۰هزار پلاک فاقد اسناد رسمی مالکیت هستند و مردم در آن‌ها مشغول زندگی هستند.
در حالی علی‌اکبری اذعان داشته که ۲۱درصد جمعیت تهران در بافت فرسوده ساکن هستند که این آمار چند سال پیش ۱۵درصد بود و سه هزار و ۲۰۰هکتار بافت فرسوده در تهران وجود داشت. البته زهرا نژادبهرام، عضو سابق شورای شهر تهران در آبان ماه پارسال ساکنان بافت فرسوده و ناپایدار تهران را ۴۰درصد جمعیت تهران عنوان کرد.
البته بافت فرسوده فقط مختص به تهران نیست و کل کشور از این وصله‌های ناجور شهری رنج می‌برند. سال گذشته، کاوه حاج علی‌اکبری، مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران اعلام کرد ۷۰هزار هکتار بافت فرسوده و ۶۷هزار هکتار سکونت‌گاه غیررسمی در کشور داریم که حدود ۲۵میلیون جمعیت در آن ساکن هستند. با این حساب اگر جمعیت کشور را ۸۰میلیون نفر فرض کنیم نزدیک به یک‌سوم جمعیت ایران در بافت فرسوده و سکونت‌گاه‌های غیررسمی سکونت دارند.
تعریف بافت فرسوده
اگر بخواهیم از بافت فرسوده تعریفی عامیانه ارائه دهیم می‌توان بگوییم: بافت فرسوده به محله‌های اطلاق می‌شود که با ضوابط و معیارهای شهرسازی و معماری امروز به‌ویژه در کلان‌شهرها مغایرت دارد. این بافت به‌مرورزمان فرسوده‌تر شده و علاوه بر فرسودگی ساختمان‌ها، شبکه تأسیسات شهری آن‌ها نیز فرسوده شده و کارکردهای شهری خود را ازدست‌داده‌اند، به‌نحوی‌که سکونت در آن ساختمان‌های تودرتو و باریک با چالش‌های زیادی همراه است و آن محله‌ها که در مقابل هیچ حوادثی توان مقاومت ندارند برای یک زندگی نرمال مناسب نیست.
مهندسان شهری بافت فرسوده و ناپایدار را به‌گونه‌ای دیگر تعریف می‌کنند. بر اساس تعریف مهندسی، بافت فرسوده به بلوک‌هایی اطلاق می‌شود که سه شرط ناپایداری، نفوذناپذیری و ریزدانگی را با هم دارا باشند؛ اما بافت ناپایدار دارای یکی از این سه شاخص است.
لازم است برای درک بهتر از این شروط تعریف آن ارائه شود. ناپایداری به این معناست: ۵۰درصد از بناهای موجود در بلوک ناپایدار بوده و از استحکام لازم برخوردار نباشند. همچنین نفوذناپذیری یعنی اینکه حداقل ۵۰درصد معابر بلوک دارای عرض کمتر از شش متر باشد. ریزدانگی نیز به این معناست که حداقل ۵۰درصد عرصه ساختمان‌ها در آن بلوک شهری مساحتی کمتر از ۲۰۰متر داشته باشند. گفتنی است تهران ریزدانه‌ترین شهر ایران است و مساحت ۶۰ درصد از پلاک‌های بافت فرسوده زیر۱۰۰متر است.
کیفیت پایین زندگی در بافت فرسوده
قصه زندگی زیر سقف‌های لرزان بافت فرسوده و ناپایدار زمانی تلخ‌تر می‌شود که بدانیم ساکنان این مناطق ناکارآمد شهری از حداقل امکانات هم برخوردار نیستند و گاه برای دریافت یک خدمات کوچک باید مسیر طولانی را طی کنند. مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران نیز با اقرار به پایین بودن کیفیت زندگی در بافت فرسوده به ایسنا گفت: کم‌دوام بودن ساختمان‌ها بسیار مهم است اما تنها مشکل نیست و با محلاتی مواجه هستیم که اصطلاحاً کم برخوردار هستند و از حداقل استانداردها و خدمات پشتیبان سکونت برخوردار نیستند. برآوردها نشان می‌دهد برای ارتقاء کیفیت زندگی در بافت‌های فرسوده تا به متوسط شهر برسند در هر هکتار بافت فرسوده حداقل نیاز به سرمایه‌گذاری ۱۰۰میلیارد تومانی از طرف بخش عمومی یعنی دولت و شهرداری وجود دارد.
چند روز پیش، رئیس کمیسیون سلامت محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران نیز بافت فرسوده برای پایتخت را یک بحران جدی دانست و گفت: شهردار تهران باید با ارائه بسته‌های تشویقی مناسب، شهروندان را نسبت به احیای بافت فرسوده ترغیب کند.
مهدی پیرهادی در گفت‌وگو با تسنیم، با بیان اینکه ارتقای کیفیت زندگی شهروندان و بهبود هر چه بیشتر سلامت جسمی و روحی آن‌ها باید با احیای بافت فرسوده موردتوجه جدی قرار گیرد، گفت: احیای بافت فرسوده در توسعه و بهبود مسائل محیط‌زیستی شهر تهران مؤثر است.
چالش احیای بافت فرسوده
در حالی بافت فرسوده در تهران در حال پیشروی است که زندگی در چنین بافت‌هایی مخاطرات اجتماعی و فرهنگی خاصی را به دنبال دارد و این مناطق با طیف گسترده‌ای از مسائل اقتصادی، اجتماعی و کالبدی درگیر هستند. حوادثی مانند زلزله یا سیل، تنها یکی از تهدیدهای مهمی است که زندگی شهروندان ساکن در این بافت‌ها را تحت تأثیر قرار داده است. در کنار این‌ها، یکی از بزر‌گ‌ترین چالش‌های مدیریت شهری، مسئله «مدیریت و ساماندهی بافت‌های فرسوده» است. مسئله‌ای که به دلیل تعدد دستگاه‌های دخیل در آن روند بازسازی بافت‌های فرسوده را با کندی مواجه کرده است.
بدیهی است با توجه به تنوع وظایف مدیریت شهری، بازیگران متعددی در فرایند نوسازی شهری، نقش دارند؛ بنابراین به نظر می‌رسد آنچه معضل بافت‌های فرسوده در تهران را با بحران مواجه کرده است، همین بازیگران متعدد و آشفتگی دستگاه‌های مختلف در اجرای برنامه‌های احیای این‌گونه بافت‌ها است. شهرداری، دولت و بخش خصوصی، هر یک به سهم خود مطابق قانون، نقشی خاص را در احیای بافت فرسوده به عهده دارند. همین تعدد دستگاه‌ها باعث شده است که روند طرح‌های بافت‌های فرسوده در پایتخت با کندی پیش برود. بدیهی است نوسازی و بهسازی این نوع بافت‌ها، توجه و اهتمام ویژه دولت، شهرداری‌ها و همکاری مردم را می‌طلبد.
به کانال صدای مردم در تلگرام بپیوندید
@sedayemardomdotnet
