تیشه دوربین به ریشه تاریخ

زمانی، تنها بلایای طبیعی یا حداقل بی‌توجهی به حفظ و نگهداری بناهای تاریخی و آثار باستانی ایران، موجودیت آن‌ها را به خطر می‌انداخت، اما اکنون سازندگان سریال‌های صداوسیما و شبکه نمایش خانگی عملاً تیشه در دست گرفته‌اند و به بهانه ساخت مجموعه‌هایی برای پخش، ریشه تاریخ غنی و کهن ایران‌زمین را هدف گرفته‌اند. چندی پیش خبر آمد نرگس آبیار، کارگردان نامدار سینما و برنده سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی از جشنواره فیلم فجر، باغ «عفیف‌آباد» در شیراز را به‌عنوان دکور سریال جدیدش انتخاب کرده و آسیب‌هایی به بافت تاریخی این بنا وارد آورده و حالا خبر رسیده حمامی تاریخی به دست یکی از مشهورترین سریال‌سازان تلویزیون، تخریب شده است…..

 حمامی که زباله‌دان شد

فعال میراث فرهنگی در همدان از تخریب حمامی تاریخی توسط سازندگان سریالی تلویزیونی خبر داد و از آنچه بر این بنا گذشته روایت کرد. حسین زندی، عکس‌هایی از وضعیت وخیم حمام تاریخی روستای شَوَرین به انتشار رساند و درباره آنچه در این حمام رخ داد، گفت: این حمام در روستای شورین (حدود پنج کیلومتری شهر همدان) واقع‌شده که در دوره قاجار توسط خاندان قراگوزلو بنا شده و در فهرست آثار ملی نیز ثبت شده است. اهالی روستای شورین تا چند سال پیش‌ازاین حمام استفاده می‌کردند. لوکیشن این حمام با ساخت سریال تلویزیونی «علی‌البدل» ساخته آقای سرویس مقدم و به تهیه‌کنندگی خانم الهام غفوری معروف شد، البته بی آن‌که از آن در این سریال نامی برده شود. این حمام پس از پایان فیلم‌برداری به زباله‌دانی تبدیل‌شده و غیرقابل استفاده است.
او اظهار کرد: باعث تأسف است که یک اثر هنری می‌سازیم، اما یک اثر تاریخی را به زباله‌دانی تبدیل می‌کنیم. البته زباله‌ها را می‌شود جمع کرد، اما تغییراتی که در سازه داده‌اند و آسیب‌ها و تخریب‌هایی که آن مجموعه‌سازان تلویزیونی ایجاد کرده‌اند، به‌هیچ‌وجه قابل جبران و بازگشت نیست. از هیچ تخریبگر میراث فرهنگی برنمی‌آید چنین کاری انجام دهد که یک حوض را به استخر بزرگ تبدیل کند؛ آن‌هم بدون نظارت و بی آن‌که گزارشی به میراث فرهنگی بدهد. واقعاً مایه تأسف و تعجب است. از یک هنرمند بعید است که به میراث تاریخی و هویت خود توجه نکند.

 خشت‌های تاریخی نابود شدند

او با اشاره به بخشی از تخریب‌هایی که رخ‌داده است، گفت: از همان ورودی حمام، دیوارها کامپوزیت شده، بخشی از دیوارها رنگ‌شده است، سکوها را کنده و از بین برده‌اند، دو استخر بزرگ ساخته‌شده است. یک حوض کوچک وسط حمام بوده که دیواره‌های اطراف آن را کنده و بتن کرده‌اند، دیوار آجری داخل حمام کاملاً نابودشده است. در بخش دیگری از آن حفره‌هایی ایجادشده که احتمالاً برای نصب ستون سازه‌های مصنوعی بوده، براثر این حفاری، خشت‌های تاریخی را از بین برده‌اند. حفاران غیرمجاز این کار را نمی‌کنند. درواقع خرابکاری کرده‌ و رفته‌اند، بدون آن‌که بقایای این کار خود را جمع کنند و مکان را به حالت اولیه بازگردانند. این حمام تاریخی بوده است.
این فعال میراث فرهنگی بیان کرد: من آن مجموعه تلویزیونی را ندیده‌ام، اما به هنر این بزرگواران شک می‌کنم، چون اثر هنری که از آن‌ها می‌بینم، خرابی‌هایی است که در این حمام تاریخی به‌جا گذاشته‌اند.

 میراثی که قربانی «علی‌البدل» شد

زندی گفت: حمام رفتن در ایران آداب و آیین داشته، معماری آن هویت داشته، هر مکان آن ‌یک معنی داشته است که در جریان ساخت این مجموعه تلویزیونی تمام آن را به‌هم‌ریخته‌اند و به خود زحمت نداده‌اند با پایان کار، بقایا و اثرات خود را جمع کنند. به‌هرحال، انتظار می‌رود به خاطر اسم‌ورسمی که دارند این برخورد با میراث فرهنگی صورت نگیرد. البته مسئولان وقت هم مقصرند، استاندار و مدیر میراث فرهنگی وقت چرا نباید نظارت کنند؟ این شهر و استان صاحب نداشته است؟! قرار نیست که میراث و هویت ما قربانی یک سریال تلویزیونی شود.این فعال میراث فرهنگی افزود: امیدوارم مسببان این کار به افکار عمومی پاسخ دهند که چرا چنین بلایی سر اثر تاریخی آورده‌اند. این کارِ مردم عادی نیست، با مشارکت مسئولان وقت و چند هنرمند صورت گرفته که واقعاً جای تأسف دارد. ما آمده بودیم این حمام تاریخی را معرفی کنیم، اما با این صحنه مواجه شدیم. قبلاً از محلی‌ها شنیده بودم چه بلایی سر این حمام آمده، ولی فکر نمی‌کردم تا این حد باشد.بنا بر توضیحات تهیه‌کننده «علی‌البدل»، این مجموعه تلویزیونی خردادماه۹۵ در لوکیشن حمام روستای شورین از توابع همدان کلید خورده بود، یعنی دو سال پس از آن‌که سازمان میراث فرهنگی، ساخت فیلم و سریال‌های تلویزیونی در مکان‌های تاریخی را ممنوع کرد.

 مدار زیر صفر!

بناهای تاریخی در چند دهه گذشته بارها قربانی لوکیشن‌ فیلم‌ها و سریال‌ها شده‌ است، از جمله سریال «مدار صفر درجه» از حسن فتحی که در جریان ساخت آن نقش‌برجسته‌های هخامنشی توسط یکی از عوامل این گروه آسیب دید و آن شخص به اتهام سرقت این نقش‌برجسته‌ها دستگیر شد. در نمونه‌ای دیگر نیز حضور یک گروه فیلم‌برداری در کاخ خشایارشاه که سبب آسیب دیدن این کاخ بر اثر ریختن رنگ روی سنگ‌ها شد.پیش‌تر نیز نسبت به ساخت مجموعه «جیران» در کاخ گلستان و خانه طباطبایی‌ها در کاشان، مجموعه «خاتون» در عمارت مسعودیه تهران، درحالی‌که دستور ممنوعیت ساخت فیلم و مجموعه تلویزیونی در مکان‌های تاریخی وجود دارد، اعتراض‌هایی وارد شد. این ممنوعیت در سال ۱۳۹۳ از سوی سازمان وقت میراث فرهنگی و گردشگری پس از تخریب‌ها و بدعهدی سازندگان سریال «معمای شاه» به کارگردانی محمدرضا ورزی در کاخ گلستان، اعمال شد. بااین‌وجود هرازگاهی خبر ساخت فیلم و سریالی در بناها و مکان‌های تاریخی بیرون می‌آید.

 «سووشون»؛ روایت یا تخریب تاریخ؟!

تازه‌ترین مورد به ساخت سریال «سووشونِ» به کارگردانی نرگس آبیار در باغ تاریخی «عفیف‌آباد» شیراز برمی‌گردد. کثرت انتقادات سبب شد سازندگان مجموعه با ارائه توضیحاتی از انجام اصلاحاتی خبر بدهند. باغ «عفیف‌آباد» یا «گلشن» از املاک شخصی ایل ذوالقدر، حاکم فارس در زمان صفویه است. این مجموعه شامل یک کاخ سلطنتی با قدمت قاجاری، موزه سلاح‌های قدیمی و یک باغ ایرانی بوده که در سال ۱۳۵۱ در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است.
پس از اعتراض به اثرات مخرب ساخت سریال «سووشون» در باغ تاریخی «عفیف‌آبادِ» شهر شیراز و سکوت مسئولان میراث فرهنگی، کارزاری برای توقف سریع ساخت‌وساز در محوطه این باغ راه‌اندازی شد. این کارزار از عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و محمدهادی ایمانیه استاندار فارس، توقف سریع ساخت‌وساز در محوطه باغ عفیف‌آباد را درخواست کرد.
در متن این کارزار آمده بود: «ما مردم شیراز، از حضرات عالی و تمامی مسئولان محترم درخواست داریم پیگیری فرمایید تا ساخت‌وسازهای سریال سووشون در محوطه باغ عفیف‌آباد هرچه سریع‌تر متوقف شود. باغ عفیف‌آباد از میراث ملی ثبت‌شده در ایران است و این اقدام ضربات جبران‌ناپذیری به این اثر ملی وارد خواهد کرد.»
این اعتراض‌ها پس از انتشار تصاویری از آماده‌سازی محل فیلم‌برداری اثر جدید نرگس آبیار در باغ تاریخی «عفیف‌آباد» شیراز به راه افتاد. گفته می‌شود این مجموعه اثری اقتباسی از «سووشون» سیمین دانشور است که اجازه ساخت یا اقتباس از این اثر ادبی نیز محل ابهام است.
موج اعتراض‌ها سبب شد کارگردان اثر عقب‌نشینی کند و از تغییر محل فیلم‌برداری سریال خبر بدهد. نرگس آبیار کارگردان فیلم اعلام کرد که این سازه‌ها را به مکان دیگری منتقل می‌کند؛ اظهاراتی که با استقبال فعالان میراث فرهنگی همراه شد. هرچند هفت سال است قانونی برای ممنوعیت ساخت فیلم و مجموعه تلویزیونی در مکان‌های تاریخی تصویب‌شده، اما به نظر می‌رسد نیازمند نظارت بیشتری است، چراکه آسیب‌ها و تخریب‌ها گاهی جبران‌ناپذیر است.
همدلی

به کانال صدای مردم در تلگرام بپیوندید
@sedayemardomdotnet