هشیاری بر فراز قله کمانچه‌نوازی
مهدی فیضی صفت،متعلق به نسلی پیش از کیهان کلهر است. از محضر بزرگانی چون نورعلی خان برومند، داریوش صفوت و علی‌اصغر بهاری بهره برده و به درجه کمال و استادی رسیده؛ صحبت از علی‌اکبر شکارچی، موسیقیدان و نوازنده صاحب‌نام کمانچه است….
حالا که نوازنده و آهنگساز موردعلاقه‌اش بعد از مدت‌ها در ایران حاضر شده و لنز دوربین عکاسان او را پس از ما‌ه‌ها در مکانی عمومی در ایران یعنی سالن کنسرت همایون شجریان و گروهش، شکار کرده، به سراغش رفته‌ایم تا برایمان از کیهان موسیقی ایران بگوید. با استاد علی‌اکبر شکارچی درباره کیهان کلهر، شیوه نوازندگی، تأثیرپذیری از گذشتگان و نوآوری‌هایش گفت‌وگو کردیم. شکارچی فروتنانه به تمجید از کلهر پرداخت و فعالیت‌های موسیقیایی‌اش را ستود. جان‌مایه سخنان او را در ادامه می‌خوانید:
نقش کیهان کلهر را در معرفی کمانچه به نسل جوان و همچنین جهانیان چه اندازه می‌دانید؟
کیهان کلهر را یکی از کمانچه‌نوازان بزرگ تاریخ معاصر ایران می‌دانم. او توانست بعد از انقلاب، کمانچه را به جهانیان معرفی کند. نقش کیهان کلهر در معرفی و اعتلای کمانچه، انکارناشدنی است. موسیقی اصیل ایرانی و موسیقی دستگاهی هیچ‌گاه عمومیت نداشته و بزرگان موسیقی این مرز و بوم بودند که اجازه ندادند غبار فراموشی بر دستگاه‌های موسیقی ایرانی، گوشه‌ها، ردیف‌ها و سازهایی چون کمانچه بنشیند. کیهان کلهر، نام کمانچه را بیش از پیش بر سر زبان‌ها انداخته است. امثال او هستند که می‌توانند جوان‌ها را در همهمه سازهایی چون ویولن، گیتار و پیانو به سمت و سوی کمانچه بکشانند و این میراث صدها ساله را حفظ کنند. همکاری‌های او با بزرگان موسیقی ایران و همچنین چهره‌های شاخص آسیایی و اروپایی سبب شده حتی در دورترین نقاط جهان هم این ساز را بشناسند.
کمانچه‌نوازی کلهر تا چه میزان شبیه به گذشتگان است و چقدر نوآوری دارد؟
پیش از انقلاب، کمانچه‌نوازی به سه حوزه تقسیم می‌شد؛ اول، موسیقی نواحی کمانچه‌نوازانی مانند علیرضا حسین‌خانی، قوچعلی راج و همتعلی سالم در لرستان، ولی رحیمی و خلیل یوسفی کرمانجی در خراسان، قدر اتولی در مازندران و محمد طغانیان دهکردی در چهارمحال و بختیاری بود. آنها کمانچه‌نوازی را در استان‌های مختلف کشور زنده نگه داشتند.
دوم، کمانچه‌نوازی بیرون از مرزهای ایران بود. به طور مثال هابیل علی‌اف، کمانچه‌نوازی اسطوره و افسانه‌ای اهل جمهوری آذربایجان، آنچه ایرانیان از کمانچه طلب می‌کردند را می‌نواخت و به گوش جان ما می‌رساند.
سوم، موسیقی دستگاهی بود. پیش‌تر نیز گفته‌ام کمانچه‌نوازی در این حوزه از موسیقی به مویی بند بود. کمانچه‌نوازی تحت تأثیر ورود ویولن و اقبال نوازندگان به این ساز جدید و غربی قرار گرفت. اگر روانشاد استاد علی‌اصغر بهاری نبود شاید امروز صدای کمانچه را دیگر نمی‌شنیدیم. او با تربیت شاگردانی چون داوود گنجه‌ای، درویش‌رضا منظمی، هادی منتظری و مهدی آذرسینا، کمانچه‌نوازی را به بهترین شکل برای آیندگان به امانت گذاشت و اجازه نداد نوای کمانچه خاموش شود.
نخستین بار چه زمانی کیهان کلهر را ملاقات کردید؟
یادم هست سال ۱۳۵۸ در کانون فرهنگی و هنری چاووش برای نخستین بار نوازندگی کیهان کلهر را دیدم و شنیدم. او جسورانه کمانچه می‌نواخت. دلاوری او در کمانچه‌نوازی را بعد از گذشت بیش از ۴۰ سال هنوز در خاطر دارم. متأسفانه کمانچه‌نوازی به دلایل گوناگونی در سایه مانده و ارج و قرب شایسته و بایسته را دریافت نکرده است. از سویی ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های موسیقی در ایران و از سوی دیگر عنادها و بی‌مهری‌ها، کمانچه و کمانچه نوازی را به حاشیه رانده است.
کیهان کلهر را پیرو مکتب کدام یک از استادان کمانچه‌نوازی می‌دانید؟
کلهر هیچ‌گاه شاگرد علی‌اصغر بهاری نبوده و در محضر او تملذ نکرده، اما شیوه نوازندگی‌اش را نمی‌توان متأثر از این استاد برجسته ندانست. نوازندگان و موسیقیدان‌های بزرگی مانند کیهان کلهر بعد از مدتی به روایت شخصی خود دست می‌یابند و حتی شیوه‌ای اختصاصی و منحصر به فرد پایه می‌گذارند، اما نوازنده‌ای را نمی‌توان یافت که متأثر از گذشتگان نبوده و از سبک و شیوه آنها الهام نگرفته باشد.
ممکن است این تأثیرپذیری به صورت ناخودآگاه رخ دهد و خود نوازنده نیز متوجه نشود، اما آنچه شنیده، در ناخودآگاهش نفوذ کرده و تأثیر خود را بر احساس و انگشتان او گذاشته است.
شما در ردیف کمانچه‌نوازان نسل پیش از کیهان کلهر قرار دارید. او را چگونه وصف می‌کنید؟
من همیشه از تماشای موفقیت تمام هموطنانم و حتی مردمان دیگر نقاط جهان خوشحال می‌شوم. این شادمانی برای هنرمندان، موسیقیدانان و به‌ویژه کمانچه‌نوازان بیشتر است. کیهان کلهر در سال‌های پس از انقلاب جزو موفق‌ترین نوازندگان و آهنگسازان بوده و نگاهی به کارنامه او نشان از گزیده‌کاری و به‌گزینی دارد. همکاری‌های درخشان با آوازخوانانی توانا مانند محمدرضا شجریان و شهرام ناظری و همچنین همنوازی با دیگر موسیقیدان‌های برجسته مانند حسین علیزاده، گواهی بر این مدعاست. خوشبختانه کلهر در سال‌های اخیر توانسته در سطح بین‌المللی هم به موفقیت‌های چشمگیری دست یابد و معتبرترین جوایز جهانی را کسب کند.
کیهان کلهر را نابغه‌ای مجنون و هوشیار در عالم مستی، ایستاده بر قله کمانچه‌نوازی ایران می‌دانم. او ساز و نوای کمانچه‌نوازان دوره قاجار از جمله حسین‌خان اسماعیل زاده و باقرخان خان رامشگر تا ابوالحسن صبا، علی‌اصغر بهاری و حسین یاحقی را با شیوه پسینیان مانند داوود گنجه‌ای، درویش‌رضا منظمی و مهدی آذرسینا در هم آمیخت و ققنوسی نو از زیر خاکستر پدید آورد.
کلهر با شوریدگی و جسارت چنان پرواز کرد که دیگر سخنی از عقب‌ماندگی کمانچه و کمانچه نوازی به میان نیاید.
همدلی
به کانال صدای مردم در تلگرام بپیوندید
@sedayemardomdotnet
