سلامت و امنیت زنان در محیط کار
روز ۲۸ آوریل به عنوان روز جهانی امنیت و سلامت کار نام‌گذاری شده است. این موضوع در جهان معاصر با توجه به افزایش خطراتی که سلامت و حیات انسان‌ها را تهدید می‌کنند، از جمله موضوعات مهم تلقی می‌شود و البته برای زنان با توجه به آسیب‌پذیری جسمی و روحی بیشتر آنها، واجد اهمیت بیشتری است…
اهمیت تأمین سلامت و امنیت در محیط کار برای زنان
بنابر گزارش سازمان بین‌المللی کار، هر ۱۵ دقیقه در جهان، یک کارگر از خطرات یا اتفاقات ناشی از کار می‌میرد و هر ۱۵ دقیقه، ۱۶۰ کارگر با حادثه‌ای مرتبط با کار مواجه می‌شوند.
بنا بر آمار مزبور، هر روز ۶ هزار ۳۰۰ نفر در نتیجه حوادث یا عوارض ناشی از کار یا مرتبط با آن می‌میرند و این امر سالانه می‌تواند خلأ جدی در نیروی کار ایجاد کند.
هزینه‌های انسانی ناشی از اتفاقات و حوادث گسترده است و بار مالی ناشی از رویه‌های نامطلوب سلامت و امنیت شغلی، سالانه حدود ۴ درصد تولید ناخالص ملی در کشورها عنوان شده است. شرایط امنیت و سلامت کار، در کشورهای مختلف و نیز بخش‌های اقتصادی و گروه‌های اجتماعی مختلف، بسیار متفاوت است. مرگ و میرها و صدمات ناشی از کار در کشورهای در حال توسعه که بخش قابل ملاحظه‌ای ازجمعیت آنها در فعالیت‌های خطرآفرین نظیر کشاورزی، ماهیگیری و معدن اشتغال دارند، موجد هزینه‌های سنگین است. در سراسر جهان، مردم فقیر و گروه‌های نیازمند حمایت همچون زنان، کودکان و مهاجرین؛ بیشترین تأثیر را از این تهدیدات می‌بینند.(۱)
موضوع روز جهانی امنیت و سلامت کار در سال ۲۰۱۴
موضوع روز جهانی امنیت و سلامت کار در سال ۲۰۱۴ عبارت است از: «کاربرد مواد شیمیایی در محیط کار». مواد شیمیایی، عنصر کلیدی در زندگی مدرن است و تولید آن در مشاغل مختلف کاربرد دارد، اما ضرورت طرح آن در جهان امروز آن است که دولت‌ها، کارفرمایان، کارگران و سازمان‌های آنها باید بتوانند توازن مناسبی میان منافع کاربرد مواد شیمیایی و اقدامات نظارتی و پیشگیرانه در مورد آثار آنها بر کارگران، جوامع و محیط زیست برقرار کنند.
مهم‌ترین زمینه‌های کاربرد مواد شیمیایی، بهبود کیفیت تولید غذا، داروسازی و درمان بیماری‌ها و محصولات پاک‌کننده و بهداشتی عنوان شده است. همچنین مواد مزبور در برخی صنایع نیز لازم و برای استانداردهای جهانی زندگی ضروری است.
مواد شیمیایی امروزه آثار بالقوه عدیده‌ای دارد که از جمله می‌توان به خطرات تهدیدکننده سلامت نظیر سرطان و صدمات جسمی دیگر نظیر اشتعال و آتش‌سوزی، تا لطمات زیست‌محیطی نظیر آلودگی‌های شدید و پراکندگی سموم اشاره داشت. در واقع هر ساله در جهان تعداد قابل توجهی از آتش‌سوزی‌ها، انفجارها و دیگر فجایع، ناشی از کنترل ناکافی بر خطرات فیزیکی ناشی از مواد شیمیایی است.(۲)
با توجه به آمار بالای اشتغال زنان در بخش صنایع و نیز خدمات که به نحوی با مواد شیمیایی با آثار مذکور در ارتباط هستند، این موضوع می‌تواند از منظر تأمین بیشتر حقوق زنان مورد توجه قرار گیرد.
مهم‌ترین نگرانی‌های مطرح در رابطه با امنیت و سلامت در کار
از جمله مهم‌ترین موضوعات یا دغدغه‌های مطرح در رابطه با امنیت و سلامت در کار، موارد ذیل است:
۱٫ امنیت و سلامت کار در نظام‌های مدیریتی؛
۲٫ حمایت از کارگران در مقابل اشکال غیرقابل پذیرش کار که ناظر بر اشتغال خطرناک کودکان، کار اجباری و قاچاق انسانی برای کار، خشونت در محیط کار و کودکان در محیط کار است؛
۳٫ ارتقای مشاغل بیشتر و مطلوب‌تر برای رشد همه‌جانبه که راهبردهای فنی و اخلاقی برای پایش سلامت کارگران، حمایت از امنیت و سلامت در شرایط اقتصادی دشوار و تعامل امنیت و سلامت در کار با توسعه اقتصادی پایدار را شامل می‌شود؛
۴٫ اشتغال و مهارت‌ها برای جوانان؛
۵٫ ایجاد و توسعه اقسام حمایت‌های اجتماعی؛
۶٫ کار شایسته در اقتصاد روستایی؛
۷٫ رسمیت بخشیدن به مشاغل غیررسمی از جمله مشاغل خانگی و لزوم ارائه آموزش‌های لازم در این زمینه؛
۸٫ و بهبود وضعیت محیط کار با افزایش و ارتقای نظارت و بازرسی(۳)
با اندک تأملی در موارد مذکور، می‌توان لزوم حمایت از زنان را در جنبه‌های مختلف مورد توجه قرار داد که از جمله مربوط به مشارکت این قشر در مشاغل خانگی و روستایی می‌شود و البته در زمینه قاچاق انسان برای کار نیز به نظر می‌رسد زنان و دختران در مقایسه با مردان و پسران، از آسیب‌پذیری بیشتری برخوردارند.
خشونت؛ مهم‌ترین عامل تهدیدکننده سلامت و امنیت زنان در کار
از جمله مهم‌ترین عوامل تهدیدکننده امنیت و سلامت در کار، خشونت شمرده شده است که مهم‌ترین اشکال آن عبارتند از: خودکشی، تهاجمات، اذیت و آزار جنسی، تهدیدات، درگیری، اذیت و آزار فیزیکی یا لفظی.
استفاده از اقدامات پیشگیرانه ناظر بر چالش‌های خشونت در محیط کار ممکن و ضروری است. در واقع معضل خشونت در محیط کار صرفاً به تهدیدات ضمنی ناشی از افراد مشکل‌دار و خطرناک برنمی‌گردد، بلکه مسئله پیچیده‌ای است که ریشه در عوامل عدیده اقتصادی، روابط استخدامی، عوامل سازمانی، جنسیت و ملاحظات فرهنگی دارد.
در نتیجه با اقدامات مختلف مانند مداخلات راهبردی، طراحی محیط کار و تصویب قوانین و مقررات، موافقت‌نامه‌های جمعی و رویه‌های مطلوب دیگر؛ می‌توان خطرات و تهدیدات را کاهش داد.
از جمله دغدغه‌های مهم سازمان بین‌المللی کار در بلندمدت، حمایت از کارگران و ایجاد محیط کار ایمن و کارآمد بوده است و بر همین اساس مطالعات و تحقیقات گسترده‌ای در سال‌های اخیر در این رابطه انجام داده است.(۴)
مقابله با خشونت علیه زنان در کار با ارتقای کار شایسته
هدف اولیه و اصلی سازمان بین‌المللی کار، تحقق اشتغال کامل و مؤثر و نیز تسهیل کار شایسته برای همه زنان و مردان در شرایطی ایمن، منصفانه و توأم با رعایت کرامت انسانی عنوان شده است. تلاش برای مقابله با خشونت نیز از جمله مواردی است که به این اهداف اضافه شده است.
از اواسط دهه ۱۹۹۰، توجه روزافزونی به موضوع خشونت علیه زنان صورت گرفته و این سازمان نیز کم و بیش این موضوع را در برنامه‌ها، سیاست‌ها و راهبردهای خود مدنظر قرار داده است.(۵) بنا بر آمار گردآوری‌شده، میزان خشونت علیه زنان در محیط کار بالا برآورد شده است و شامل اذیت و آزار جنسی و دیگر اشکال اذیت و آزار (فیزیکی، لفظی یا روانی)، درگیری، اضطراب و فشارهای روانی مربوط به کار و خشونت‌های ناشی از حرفه یا شغل است.
آمار خشونت جنسی علیه زنان در محیط کار در کشورهای اروپایی و آمریکا
بنا بر گزارش سازمان بین‌المللی کار، حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد زنان در کشورهای عضو اتحادیه اروپا، برخوردهای جنسی ناخواسته، تماس فیزیکی یا دیگر اشکال اذیت و آزار جنسی را در محیط کار تجربه می‌کنند؛
در ایالات متحده امریکا، ۸۳ درصد دختران ۱۲ تا ۱۶ سال، تجربه شکلی از اذیت و آزار جنسی را در مدارس عمومی دارند؛
در کشورهای آسیا- اقیانوسیه، تجربه شکلی از اذیت و آزار لفظی، فیزیکی یا جنسی برای ۳۰ تا ۴۰ درصد زنان کارگر، گزارش شده است؛
در استرالیا از هر ۵ زن، یک مورد (۲۱ درصد) از ۱۵ سالگی مورد اذیت و آزار جنسی و ۳۳ درصد به‌طور کلی مورد اذیت و آزار قرار می‌گیرند؛ در حالی‌که این رقم برای مردان ۹ درصد است. بنا بر گزارشات موجود، از اکثریت ۶۸ درصد افرادی که در استرالیا به نحوی در محیط کار مورد اذیت و آزار قرار می‌گیرند، یک‌چهارم آنها را زنان قربانی اذیت و آزار جنسی تشکیل می‌دهند.(۶)
خشونت در محیط کار به عنوان معضلی حقوق بشری
خشونت در دنیای کار، اغلب مبتنی بر روابط نامتوازن قدرت است. سازمان بین‌المللی کار در مورد زمینه‌های بروز خشونت همچون کارگران خانگی، مردم بومی، نیروی کار کودک، کارگران روستایی و کارگران مهاجر استانداردهای قابل تأملی دارد.
این سازمان با توجه به ملاحظات ساختاری مقررشده، سازمان‌های مربوط به کارگران و کارفرمایان و وزرای ذی‌ربط را در این رابطه مسئول و پاسخ‌گو می‌داند.
علاوه بر این، موضوع ابتلای دختران و زنان به ایدز نیز از جمله مسائل مهم است که در ضمن پایان دادن به خشونت در محیط کار مورد توجه قرار گرفته است.
خشونت در محیط کار به عنوان یک معضل حقوق بشری مورد توجه نهادهای بین‌المللی همچون سازمان جهانی بهداشت قرار گرفته و همین امر منجر به انجام برنامه‌های مشترک توسط مراجع ذی‌ربط شده است.
بیشترین تهدید علیه زنان و دختران در مشاغل مربوط به هتل، کترینگ و توریسم
بنا بر برخی پژوهش‌های انجام‌گرفته، زنان فعال در حوزه فعالیت‌های مربوط به هتل‌ها و امور کتریگ و توریسم که ۶۰ تا ۷۰ درصد شاغلین در این امور را تشکیل می‌دهند، و زنان غیرحرفه‌ای یا نیمه‌حرفه‌ای شاغل در مشاغل آسیب‌پذیر که به احتمال بیشتر در معرض شرایط نامطلوب کار هستند، خشونت را بیش از سایر گروه‌های افراد تجربه می‌کنند.
خشونت و اضطراب در محیط کار، پدیده‌ای پیچیده است که واجد آثار منفی و لطمات روانی یا فیزیکی بر افراد می‌شود. خشونت و استرس در کار امروزه در بخش خدمات بیش از سایر بخش‌های اقتصادی جریان دارد؛ چراکه بیشترین مواجهه میان کارگران و مشتریان در این بخش است.
خشونت و استرس در این روابط یا مستقیماً ناشی از رفتار نامعقول مشتریان است و یا به‌طور غیرمستقیم از وضعیت‌های پیش‌بینی‌نشده که غیرقابل کنترل و منجر به واکنش‌های نامناسب است، حاصل می‌شود. از جمله شاخصه‌های مهم اشتغال در هتل، در صنعت کترینگ یا توریسم نیز همین ارتباط با مشتری یا عموم است و نکته قابل تأمل آنکه بسیاری از افراد شاغل در این حرفه‌ها افراد کم‌سواد و یا از گروه‌های آسیب‌پذیر نظیر جوانان، زنان سرپرست خانواده، مهاجران و اعضای گروه‌های اقلیت نژادی هستند و البته این کارگران نیاز به حمایت‌های بیشتر دارند تا حقوق اولیه‌شان نقض نشود.(۷)
نتیجه‌گیری
موضوع امنیت و سلامت در کار، طی سال‌های اخیر در راستای حمایت از حقوق اولیه و بنیادین افراد انسانی از جمله زنان و دختران، مورد توجه نهادهای بین‌المللی مانند سازمان بین‌المللی کار قرار گرفته است.
با توجه به آمار بالای اقسام خشونت علیه زنان؛ خصوصاً اذیت و آزارهای جنسی به عنوان یکی از مصادیق نقض سلامت و امنیت در محیط کار و تحصیل در کشورهای مختلف جهان از جمله کشورهای اروپایی و آمریکا، مهم‌ترین اقدام، ارائه راهبردهای پیشگیرانه است که البته تا حدود زیادی مغفول مانده است.
همچنین اشتغال بالای زنان در مشاغل آسیب‌پذیر و نیز در بخش خدمات خود از زمینه‌های بروز چنین تخلفاتی بوده که مستلزم ارائه حمایت‌های همه‌جانبه از سوی دولت‌ها است و به‌طور خاص باید زنان سرپرست خانوار و زنان و دختران بی‌سرپرست را شامل شود.
متینه کتابچی
پی‌نوشت
۱٫ http://www.ilo.org/global/topics/safety-and-health-at-work/lang–en/index.htm
۲. http://www.ilo.org/safework/events/meetings/WCMS_235058/lang–en/index.htm
۳. http://www.ilo.org/safework/Areas of critical importance
۴. http://www.ilo.org/global/publications/ilo-bookstore/order online/books/WCMS_PUBL_ 9221108406_ EN/ lang–en /index.htm
۵. ILC: Provisional Record No. 13, Conclusions on Gender Equality at the Heart of Decent Work paras 5, 45, 52 and 54.
۶. ILO, Stop Violence Against Women, INTERNATIONAL WOMEN’S DAY 2013.
۷. SECTORAL ACTIVITIES PROGRAMME: Working Paper, ” Violence at work in hotels, catering and tourism”, HelgeHoel University of Manchester Institute of Science and Technology, United Kingdom and StåleEinarsen University of Bergen, Norway, International Labour Office.
* کارشناس حقوق بین‌الملل
مهرخانه ـ ۸ اردیبهشت ۱۳۹۳
