۹ درصد از جمعیت، ۸۰ درصد منابع را مصرف می‌کنند
دکتر حسین راغفر (اقتصاددان) با معرفی مدل شبیه سازی هدفمندی یارانه در موسسه «دین و اقتصاد»، الگوی را برای شناسایی نیازمندان به دریافت یارانه ارائه داد. وی با بیان اینکه از برخی دهک‌های جمعیتی هیچ داده‌ای وجود ندارد و اقلیتی از جامعه اکثریت منابع را مصرف می‌کنند…
تصریح کرد این مدل مورد تایید مقامات و مسئولین در دولت، وزارت کار و مجلس قرار گرفته اما با این وجود اراده معطوف به عملی برای به کارگیری و اعمال آن وجود ندارد.
این اقتصاددان تاکید کرد پرداخت یارانه الگوی زندگی مدرن است و حتماً باید پرداخت شود اما این شکل از پرداخت یارانه که هم اکنون وجود دارد نیازمند اصلاحات جدی است و باید فقط به نیازمندان واقعی پرداخت شود و دارای انواع مختلف یارانه اعم از یارانه غذا، مسکن، بهداشت و آموزش باشیم.
وی گفت مسئله مدیریت منابع انرژی و جلوگیری از هدر رفتن انرژی توسط ثروتمندان و هدفمند کردن یارانه‌ها دو مسئله متفاوت و مستقل اما مرتبط با یکدیگر هستند و یکی از انتقادات به روش فعلی برنامه هدفمندی یارانه‌ها، گره زدن این دو مسئله به یکدیگر است.
سرانه مصرف دهک اول: ۱۲ میلیون تومان!
به گزارش «تأمین ۲۴» (tamin24.ir) این استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا با ارائه مطالعات آماری صورت گرفته در ایران طی سالهای اخیر پرداخت و با نشان دادن نمودارهایی در این ارتباط اظهار داشت اگر ده دهک جمعیتی داشته باشیم، در محاسبات صورت گرفته دهک اول تقریبا دیده نمی‌شود چون افرادی هستند که در پارک‌ها و معابر می‌خوابند و جزوی از فضای شهری هستند و دسترسی به آمار آن‌ها غیرممکن است.
همچنین دهک‌های هفتم تا دهم نیز به ماموران آمارگیری یا پرسشنامه‌ها اصلا پاسخی نمی‌دهند و برای همین در محاسبات صورت گرفته از دهک چهارم تا دهم هیچ داده‌ای وجود ندارد و به همین دلیل است که آمار مربوط به ضریب جینی در ایران همواره حدود ۴۰ درصد خود را نشان می‌دهد.
وی خاطر نشان کرد با وجود این بر اساس محاسباتی که صورت گرفته مشخص شده است که ۹۱ درصد کل جمعیت ۲۰ درصد از مصرف جامعه را دارند در حالیکه ۹ درصد از جمعیت ۸۰ درصد از کل مصرف جامعه را به خود اختصاص داده‌اند.
به طوریکه در دهک دهم که ثروتمند‌ترین دهک است میانگین سرانه مصرف ۳ میلیون تومان در ماه است و اگر هر خانوار را ۴ نفر در نظر بگیریم میانگین مصرف یک خانوار دهک اول ۱۲ میلیون تومان در ماه است.
راغفر در ادامه افزود هدفمندی به صورت صد در صد امکان پذیر نیست و در هیچ جای دنیا این اتفاق نیفتاده است. در کشوری مانند انگلستان که آمار طول قد افراد از صد سال پیش به این سو موجود است و جزئیات آماری دقیقی وجود دارد، افراد با دادن اطلاعات غلط در مورد خود، سالیانه چندین میلیارد پوندسر دولت کلاه می‌گذارند تا از مزایای دولتی در مورد بیکاری و… استفاده کنند.
برای مثال درمحاسباتی که در انگلستان انجام شد مشخص شد طی یک سال مشخص ۲ میلیارد پوند صرف کسانی شده که شاغل بودند و به دولت به دروغ اعلام کرده بودند بیکار هستند تا از مزایای بیکاری استفاده کنند.
این اقتصاددان در ادامه با معرفی مدل شبیه سازی هدفمندی یارانه‌ها، از جمله اهداف این مدل را تکمیل اطلاعات خانوارهای ایرانی دانست و گفت در شناسایی خانوار‌ها برای پرداخت یارانه سه مسئله اصلی وجود دارد.
اینکه چه کسانی واجد دریافت یارانه هستند؟، تعیین سهم یارانه‌ها با توجه به تفاوت در میزان محرومیت خانوار‌ها و در نهایت اینکه نوع یارانه‌ها به صورت وجه نقد، کالا، خدمات و یا ترکیبی از این سه باشد.
داده‌های عینی قابل احراز و داده‌های تکمیلی
در محاسبه و تخمین وضعیت معیشتی خانوار‌ها دو دسته داده وجود دارد که عبارت‌اند از داده‌های عینی قابل احراز و داده‌های تکمیلی. داده‌های عینی آن دسته از داده‌هایی هستند که دولت برای احراز و جمع آوری آن‌ها مشکلی ندارد.
برای مثال تعداد افراد درون خانوار، شهری نشین یا روستانشین بودن خانوار، سن افراد و سرانه زیر بنای مسکن برای افراد خانوار جزو داده‌های عینی قابل احراز است که محاسبه آن‌ها برای دولت آسان است.
به گزارش «تأمین ۲۴» (tamin24.ir) راغفر تصریح کرد اینکه افراد درون خانوار چه درآمدی دارند جزو داده‌های قابل احراز نیست و معمولاً محاسبات در این مورد دارای خظا‌ها و ایرادهای زیادی است.
برای مثال در بررسی مرکز پژوهشهای ریاست جمهوری مشخص شده است که ۹۰ درصد از افراد دارای درآمد کمتر از یک میلیون تومان در ماه هستند و ۶۵ درصد نیز کمتر از ۶۰۰ هزار تومان درآمد دارند و این آمار کاملاً نادرست و غیرواقعی است و نشان می‌دهد افراد در پاسخ به این سوال که چه درآمدی دارند واقعیت را بیان نکرده‌اند.
داده‌های تکمیلی عبارت است از اطلاعاتی که صحت داده‌های اولیه را تایید و یا رد می‌کند. بر اساس داده‌های تکمیلی اعتبار اظهار نظر آماری خانوار‌ها رتبه بندی می‌شود.
این اقتصاددان با اشاره به سیستم وام دهی به مردم در کشورهای اروپایی افزود در این کشور‌ها اکثر مردم با وام بانکی هزینه‌های خود را تامین می‌کنند و میزان وام و نرخ بهره وام بر اساس رتبه بندی اعتباری افراد و بر اساس میزان اعتبار فرد به او وام می‌دهند.
اینکه فرد چه میزان مالیات داده است یکی از شاخص‌های این رتبه بندی است و اگر کسی در این مورد دروغ بگوید اطلاعات در مورد او جمع آوری می‌شود و به اعتبار او خدشه وارد شده و از وام برخوردار نمی‌شود.
یکی از داده‌های تکمیلی شماره تلفن همراه افراد و تطبیق آن با آدرس پستی منزل فرد است و اگر این شماره تلفن با آدرس فرد مطابق نباشد اعتبار او زیر سوال می‌رود. ضمن اینکه این کار از نظر امنیتی نیز مهم تلقی می‌شود.
همچنین تطبیق گواهینامه راهنمایی و رانندگی فرد با آدرس او جزو داده‌های تکمیلی است که اعتبار و درستکاری فرد را محک می‌زند.
برای مثال در کشور انگلستان اگر فردی تغییر آدرس خود را به اداره راهنمایی و رانندگی اطلاع ندهد به میزان هزار پوند جریمه می‌شود و این مسئله موجب شده است سیستمی به وجود بیاید که در آن جرم و جنایت به شدت قابل پیگیری باشد.
داده‌های عینی در ایران
به گزارش «تأمین ۲۴» (tamin24.ir) این پژوهشگر اقتصادی با بیان داده‌های عینی در ایران خاطر نشان کرد ویژگی محل سکونت اعم از اینکه شهر است یا روستا، منطقه، کدپستی و نشانی منزل جزو داده‌های عینی قابل احراز در ایران است و در مناطق روستایی که کدپستی ندارند نیز بر اساس کد اشتراک برق می‌توان موقعیت جغرافیایی خانوار را شناسایی کرد.
وی در ادامه افزود نوع مالکیت منزل (مالک، مستأجر، در برابر خدمت و…)، بعد خانوار که هر چه بزرگ‌تر باشد احتمالاً فقیر‌تر است، جنسیت سرپرست خانوار که اگر زن باشد خانوار احتمالاً فقیر‌تر است، سن سرپرست خانوار که در گروههای کمتر از ۴۵ سال، بین ۴۵ تا ۷۰ سال و بالا‌تر از ۷۰ سال دسته بندی می‌شود و هر چه پیر‌تر باشد احتمالاً خانوار فقیر‌تر است از جمله داده‌های عینی قابل احراز در ایران هستند.
سرانه زیر بنای واحد مسکونی از جمله مهم‌ترین داده‌های عینی است که ارتباط تنگاتنگی با میزان فقر خانوار دارد و بر اساس محاسبات انجام شده در ایران، اگر سرانه زیربنا برای افراد خانوار کمتر از ۱۶ متر مربع باشد احتمال بیشتری هست که این خانواده فقیر باشد.
ترکیب سنی و جنسی اعضای خانوار و اینکه در یک خانوار ۴ نفره چند نفر مرد و چند نفر زن و یا جند نفر بزرگسال و چند نفر کودک هستند نیز از جمله داده‌های عینی است که به وسیله آن میزان میزان فقر خانوار را تخمین زد.
همچنین بیماری‌های مزمن و لاعلاج، بیماری‌های خاص، معلولیت و ازکار افتادگی از جمله مواردی است که اگر خانواده‌ای با آن‌ها روبرو باشد احتمال آسیب پذیری‌اش بیشتر است.
داده‌های تکمیلی در ایران
راغفر در مورد داده‌های تکمیلی در ایران توصیح داد و گفت شماره تلفن ثبت شده به نام فرد، شماره تلفن همراه، شماره خودرو ثبتی، قرارداد ثبت مالکیت و اینکه فرد مالک ملک مسکونی یا تجاری مذکور است یا آن ملک اجاره‌ای است، بیمه تأمین اجتماعی، بیمه بازنشستگی، تحصیلات سرپرست خانوار و اعضای خانوار، نوع شغل سرپرست و اعضای خانوار (شاغل یا بیکار)، درآمد حاصل از کار یا غیر کار (اجاره ب‌ها، سود بانکی و سهام و…) از جمله داده‌های تکمیلی در ایران است.
به گزارش «تأمین ۲۴» (tamin24.ir) وی اضافه کرد محاسبه هزینه‌های متعارف زندگی شامل هزینه‌های غذا، مسکن، انرژی، پوشاک، سلامت، آموزش و پرورش، حمل و نقل و ارتباطات و همچنین هزینه‌های غیر متعارف مانند درمان و… و اینکه چه سهمی از کل درآمد خانوار را در بر می‌گیرند، از جمله راهکارهای شناسایی خانوارهای نیازمند است.
این هزینه‌ها ابتدا برای هر خانوار محاسبه می‌شود و سپس با رویکرد‌ها وزن دهی، وزن هر یک از این مولفه‌ها محاسبه می‌شود. اگر چه در هیچ جای دنیا روشی وجود ندارد تا نشان دهد مثلاً وزن آموزش بیشتر است یا بهداشت اما وزن دهی به این مولفه‌ها از درون داده‌های آماری استخراج می‌شود.
شناسایی ۳۰ هزار و ۱۵۸ نوع خانوار در ایران
عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا، سپس به بیان جزئیات مدل مذکور و مراحل محاسبات آن پرداخت و گفت برای طراحی این مدل بین سالهای ۱۳۶۳ تا ۱۳۹۱، تعداد ۷۰۹ هزار و ۹۵۳ خانوار فقیر شهری و روستایی شناسایی شد و بر اساس مشخصات خانوار، ۳۰ هزار و ۱۵۸ نوع خانوار مختلف با ابعاد و ترکیب‌های گوناگون شناسایی شد که احتمال فقیر بودن آن‌ها با توجه به ویژگیهای عینی آن‌ها محاسبه می‌شود.
با توجه تعاریف ارائه شده در مدل مذکور و شاخصه‌هایی که برای آسیب پذیری خانوار مقابل فقر معرفی شده است احتمال فقیر بودن خانواده‌ای که همه ویژگیهای مذکور را داراست ۹۶ درصد است.
خانوارهای زن سرپرست به احتمال ۷۴ درصد فقیرند
بر اساس محاسبات انجام شده و شاخص‌های مختلف، اگر دو خانوار شهری و روستایی از هر نظر دارای ویژگیهای کاملاً یکسانی باشند احتمال آسیب پذیری خانوار شهری ۵۳ درصد و احتمال آسیب پذیری خانوار روستایی ۶۲ درصد است.
در همین دو خانوار که از هر نظر دارای ویژگیهای یکسان هستند اگر سرپرست خانوار مرد باشد احتمال آسیب پذیری آن ۵۲ درصد و در صورتی که سرپرست خانوار زن باشد احتمال آن ۷۴ درصد است.
اگر سرانه زیربنای مسکن برای هر فرد درون خانوار کمتر از ۱۶ مترمربع باشد احتمال فقیر بودن آن خانوار ۶۴ درصد و اگر سرانه مذکور بیشتر از ۱۶ مترمربع باشد آن خانواده به احتمال ۳۲ درصد فقیر است.
مهم‌ترین اهداف مدل هدفمندی یارانه‌ها
راغفر از جمله اهداف مدل مذکور را شناسایی شناسنامه و کارتهای ملی تقلبی، جلوگیری از اشکال مختلف تقلب در استفاده از منابع عمومی، شناسایی واحدهای مسکونی و تجاری خالی، تکمیل داده‌های مهاجرت‌های داخلی و خارجی، اعتبار سنجی خانوار‌ها بر حسب صحت اطلاعات ارائه شده و اعتبارسنجی مالی افراد دانست.
وی توضیح داد برنامه ریزی توسعه اقتصادی اجتماعی ۵ ساله کشور با در نظر گرفتن تحولات جمعیتی، نظام مالیاتی، سامانه اطلاعاتی نظام سلامت، پرداخت انواع مختلف یارانه مصرفی و تولیدی، شناسایی بازار کار شامل ترکیب مشاغل و انواع بیکاری در سنین مختلف از جمله مهم‌ترین این هدف‌ها است.
عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا با اشاره به ضعف ساختار مالیاتی ایران تصریح کرد بر اساس برآورد وزارت دارای بین ۴۰ تا ۴۵ هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی در ایران وجود دارد و طبق آمار صندوق بین المللی پول در این مورد تمکین مالیاتی در ایران ۳۲ درصد است.
یعنی از کل کسانی که مشمول پرداخت مالیات هستند فقط ۳۲ درصد مالیات پرداخت می‌کنند. وی تاکید کرد الگوی معرفی شده برای شناسایی اقشار نیازمند می‌تواند به اصلاح ساختار مالیاتی کمک کند.
بر این اساس می‌توانیم یک نرم افزار و سیستم GIS طراحی کنیم که در آن هر فرد در یک نقطه جغرافیایی معین و مخصوص به خود ساکن است و اگر کدملی و کدپستی فرد مطابق نباشد و یا در یک محل افرادی بیش از ظرفیت ساکن باشند می‌توان افراد متقلب را شناسایی کرد.
فاقد استراتژی توسعه صنعتی هستیم
به گزارش «تأمین ۲۴» (tamin24.ir) این اقتصاددان با بیان اینکه در برنامه‌های اقتصادی پس از انقلاب هیچ‌گاه عنصر تحولات جمعیتی در نظر گرفته نشده است تاکید کرد در ایران نگاه جامعی در مورد «توسعه» وجود ندارد و توسعه را به معنای «عمران» و سدسازی می‌دانند. همچنان که دانشگاه می‌سازیم اما ارتباطی میان دانشگاه و جامعه وجود ندارد و دانشگاهای ما به نیازهای جامعه پاسخ نمی‌دهند.
این اقتصاددان در ادامه افزود ایران فاقد استراتژی توسعه صنعتی است و تصور مسلط بر برنامه ریزی اقتصادی کشور به این گونه است که فکر می‌کنند اگر ذوب آهن داشته باشیم کشور خود به خود صنعتی می‌شود.
در حالیکه فعالیت ذوب آهن ما مولد نیست و به جای اینکه مثلا برای خودروسازی ورق تولید کند اکثر تولیدات آن می‌لگرد برای بخش مستغلات است و حتی در برنامه ریزیهای صورت گرفته در فولاد خوزستان و چابهار برای آینده نیز پیش بینی شده است برای ساختمان می‌لگرد تولید کنند و این امر به دلیل منافعی است که نصیب اقشار و طبقات خاص و دارای نفوذ می‌شود.
اراده معطوف به عمل برای شناسایی نیازمندان وجود ندارد
به گزارش «تأمین ۲۴» (tamin24.ir) این پژوهشگر اقتصادی که طی سالهای اخیر تحقیقات زیادی را در مورد تخمین و محاسبه فقر و نابربرای در ایران انجام داده است با انتقاد از آمارهای رسمی در مورد میزان فقر و ضریب جینی (شاخص نابرابری) در سالهای اخیر اظهار داشت ضمن اینکه خود ضریب جینی ایرادهای جدی دارد اما دلیل اینکه این میزان در ایران خود را همواره در حدود ۴۰ درصد نشان می‌دهد فقدان داده‌های لازم در همه دهک‌های جمعیتی است و عمدتاً از دهک‌های میان درآمدی داده جمع آوری می‌شود.
راغفر تصریح کرد آمارهای رسمی نشان می‌دهند از سال ۱۳۸۷ به بعد نابرابری کم شده است اما بررسی‌های مستقل و شواهد آماری به هیچ عنوان این مسئله تایید نمی‌کنند و برای محاسبه ضریب جینی و درآمد افراد نباید به طور مستقیم از آنان سوال کرد بلکه می‌توان با داده‌هایی در دسترس میزان نابرابری را محاسبه کرد.
این استاد اقتصاد در پایان خاطر نشان کرد مدل طراحی شده برای شناسایی نیازمندان به یارانه توسط او در مجلس و وزارت کار معرفی شده و مورد تایید مقامات دولتی قرار گرفته است اما با وجود وعده‌هایی مبنی بر اعمال آن هیچ اقدام عملی در این مورد انجام نشده و اراده‌ای معطوف به عمل در این خصوص وجود ندارد.
خسرو صادقی بروجنی:تأمین
