همدستی همه جناح‌های حکومت در سدسازی بی‌رویه در ایران
از وزیر کشاورزی دوران رفسنجانی تا وزیر نیروی دولت روحانی همه امروز از “سدسازی بی‌رویه” در سال‌های گذشته انتقاد می‌کنند. در سه دهه گذشته بیشترین سدها را شرکت‌های وابسته به سپاه و با حمایت و تائید دولت‌های وقت ساخته‌اند.
سد دز در خوزستان
«هر بلایی بر سر حوزه محیط زیست آمده طی چهار دهه گذشته بوده است. پیش از این مدت، بسیاری از شاخص‌های محیط زیستی کشور مثل آب در جایگاه مناسبی قرار داشت.» این حرف کسی است که از ابتدای ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی تا سال سوم دولت اول محمد خاتمی وزیر کشاورزی بود و اکنون معاون حسن روحانی و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست است.
عیسی کلانتری مهرماه امسال با بیان این سخنان از سیاست‌هایی که ایران را به “ورشکستگی آبی” کشانده به شدت انتقاد کرد و افزود این سیاست‌ها باعث شده “امروز یک تالاب و دریاچه زنده” در کشور وجود نداشته باشد.
بسیاری از کارشناسان معتقدند در کنار طولانی شدن دوره‌های خشک‌سالی، سدسازی‌های بی‌رویه در جمهوری اسلامی، به خصوص در سه دهه گذشته عامل اصلی خشکی و نابودی بسیاری از دریاچه‌ها و تالاب‌ها است.
حمید چیت‌چیان، وزیر نیروی دولت یازدهم چند ماه پس از آغاز کارش در این سمت گفته بود ظرفیت سدسازی در ایران به حد اشباع رسیده و سیاست‌گذاری در این حوزه باید از احداث تاسیسات جدید به سمت مدیریت مصرف تغییر جهت داده شود.
مسئولان در نقش منتقدان
چیت‌چیان می‌گوید ظرفیت ذخیرگاه سدهای ایران یک و نیم برابر میزان آب‌های جاری است. او شهریور سال ۱۳۹۲ نیز با انتقاد از “سدسازی بی‌رویه در مسیر رودخانه‌های کم‌بازده” اعلام کرد چنین پروژه‌هایی حتا اگر اجرای آن آغاز شده باشد متوقف می‌شود.
وزیر پیشین نیرو در حالی از سیاست‌های گذشته در زمینه سدسازی انتقاد می‌کند که تقریبا در تمام سه دهه‌ی قبل از تصدی این مقام، به عنوان معاون وزیر با این وزارت‌خانه همکاری کرده است.
امروز کسانی از سدسازی غیرضروری و غیرمنطقی انتقاد می‌کنند که خود در تصمیم‌گیری‌های سه دهه گذشته در این حوزه مسئولیت مستقیم داشته‌اند.
مطابق فهرستی که در وب‌سایت شرکت مدیریت منابع آب ایران منتشر شده، در حال حاضر از ۶۴۷ سد کوچک و بزرگ در ایران بهره‌برداری می‌شود و ۶۸۳ سد دیگر در مرحله اجرا یا مطالعه قرار دارند.
تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ کمتر از ۳۰ سد در ایران ساخته شده بود. نگاهی به نقشه سدهای ایران آشکار می‌کند که احداث بسیاری از آنها نمی‌تواند فقط با هدف مهار آب‌های روان و استفاده بهینه از منابع آبی انجام شده باشد.
۲۳ سد در سیستان و بلوچستان
استان سیستان و بلوچستان از مناطق خشک و بیابانی محسوب می‌شود و میزان بارندگی سالانه در بخش‌های مختلف آن بین ۷۰ تا ۱۳۰ میلی‌متر است. در این استان ۲۳ سد در حال بهره‌برداری و ۲۵ سد دیگر در مرحله اجرا و مطالعه قرار دارند. میانگین بارندگی در ایران ۲۵۰ میلی‌متر است.
وزیر پیشین نیرو زمانی دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد را دوره شتاب گرفتن سدسازی در ایران عنوان کرده و گفته بود تنها در سال ۱۳۹۰ عملیات اجرایی احداث ۱۳۰ سد جدید آغاز شده است.
ااین شتاب از پایان جنگ ایران و عراق و دوره ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی آغاز شد. یکی از استانداران سابق که فروردین ۱۳۹۲ با رفسنجانی دیدار کرده، به نقل از او گفته است که پس از جنگ برای استفاده از امکانات مهندسی سپاه پاسداران اجرای برخی پروژه‌های عمرانی به این نهاد واگذار شد، اما “حالا سپاه نبض اقتصاد، و سیاست خارجه و داخله را در دست گرفته و به کمتر از کل کشور راضی نیست”.
“قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا”، بازوی اقتصادی سپاه پاسداران در سال ۱۳۶۸ و به فرمان رهبر جمهوری اسلامی، علی خامنه‌ای تاسیس شد. این قرارگاه با هدف فعالیت در حوزه‌های “آب‌رسانی، صدور نفت و گاز، پروژه‌های سدسازی، انتقال آب و نیرو و راه‌سازی” شکل گرفت و به سرعت به بزرگ‌ترین مجری طرح‌های عمرانی دولت در سه دهه گذشته تبدیل شد.
از آنجا که پروژه‌های سدسازی در سی سال اخیر بدون وقفه ادامه یافته، می‌توان نتیجه گرفت که همه‌ی دولت‌ها و جناح‌های سیاسی حکومت جمهوری اسلامی در این کار سهیم بوده یا دست‌کم توان مخالفت با آن را نداشته‌اند.
سدسازی، صنعت “پول‌ساز”
سدسازی از پروژه‌های کلان اقتصادی به شمار می‌رود که چه در استفاده بهینه از منابع آبی نقش مثبتی ایفا کند و چه در خشکی تلاب‌ها و دریاچه‌ها نقشی مخرب داشته باشد، برای مجریان آن “پول‌ساز” و یک منبع پایدار درآمد است.
درآمدزایی سدسازی خیلی پیش از مرحله اجرا و با طرح‌های مطالعاتی زمین‌شناسی، جانمایی و امثال آن آغاز می‌شود و با فعالیت‌هایی مانند لایروبی، تعمیر، نگهداری و حفاظت همواره ادامه دارد.
در سال ۱۳۹۱ یک شرکت چینی که آماده سرمایه‌گذاری و اجرای پروژه سد بختیاری در استان لرستان بود، با اعمال نفوذ دولت وقت کنار گذاشته شد و قرارداد ساخت این سد با “ترک تشریفات مناقصه” به قرارگاه خاتم‌الانبیا سپرده شد. چنین اتفاقی در دولت‌های قبلی نیز رخ داده بود.
