شوی تبلیغاتی با اسم رمز «گشت ارشاد»/روحانی، عالم بی‌عمل
نگاهی به اظهارات انتخاباتی برخی کاندیداها در مورد عفاف و حجاب
«حجاب و عفاف» شاید مهم‌ترین مواجهه حاکمیت با زنان باشد. مقوله‌ای که از دهه ٨٠ با راه‌اندازی «گشت‌های ارشاد» برای مقابله با آنچه «بدحجابی» توصیف می‌شد، بسیار بیش از قبل در مرکز توجه قرار گرفت.
از همین رو رفته رفته اظهارات رجال سیاسی چه آن زمان که بر کرسی کاندیداتوری مناصب انتخابی تکیه می‌زنند و با رسانه مواجه می‌شوند، چه هنگام بروز اتفاق و رخدادی مرتبط با پوشش زنان بسیار اهمیت یافت؛ چراکه این موضوع دست کم قریب به یک دهه است هم از منظر حاکمیتی و هم از نظر جامعه‌شناختی و سیاسی به مثابه یک چالش مطرح می‌شود که خواستاران مناصب بالای سیاسی در هنگامه خطابه یا انتخابات باید از چاره‌اندیشیده شده برای این چالش سخن بگویند. از همین روی تداوم طرح «گشت ارشاد» یا توقف آن گزاره‌ای محل اختلاف است که البته به دلیل حساسیت موضوع هرگز کسی به صراحت در مورد آن سخن نگفته است. با این حال موضع‌گیری‌های تلویحی و در لفافه رجال سیاسی آن هم در گرماگرم انتخابات می‌تواند مورد توجه نیمی از جامعه قرار گرفته و به پرتر یا خالی‌تر شدن صندوق آرای آنها کمک کند. گذر اغلب کاندیداهای ریاست‌جمهوری به ماجرای «عفاف و حجاب و گشت ارشاد» افتاده است و همین موضوع نشان می‌دهد که ماجرا چه در میان مردم و چه در نگاه سیاسیون چالشی مهم و قابل طرح است. ماجرای سهل‌گیری یا سختگیری در مورد پوشش زنان پای ثابت شعارهای نامزد‌های انتخاباتی است، شعارهایی که بیشتر بن‌مایه‌های یک شوی تبلیغاتی دارد تا چاره‌اندیشی.
احمدی‌نژاد، بنیانگذار شوی تبلیغاتی
«مگر مشکل کشور ما تار موی جوانان است» جمله معروف محمود احمدی‌نژاد در مصاحبه انتخابات ریاست‌جمهوری سال ٨۴ است. جمله‌ای که به نوعی مواضع این رییس‌جمهوری اصولگرا در مقابل مقوله «گشت ارشاد» را مشخص می‌کرد. این ادعا اما نه تنها باعث سهل‌گیری در زمینه حجاب در دوران ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد نشد بلکه دوران او، حتی دوره رونق کسب و کار گشت‌های حجاب و عفاف شد. او البته در اظهارنظر دیگری برای تقلیل اهمیت موضوع پوشش گفته بود که «وضعیت پوشش و حجاب در جامعه، مساله اصلی کشور و مردم نیست و باید از بزرگنمایی آن پرهیز کرد.» البته رییس دولت نهم همان زمان تاکید کرده‌بود که «مساله حجاب مساله‌ای فرهنگی است و با روش‌های فرهنگی و گذشت زمان حل می‌شود و نه از طریق انتظامی و به صورت بسیار سریع.»احمدی‌نژاد سال ٨٩ و پس از حوادث سال ٨٨ هم در یک برنامه تلویزیونی علاوه بر اینکه به بیان مواضع خود درباره مسائل مختلف داخلی و خارجی پرداخت در باب حجاب و عفاف و در واکنش به گشت‌هایی که آن زمان به گشت‌های نسبت معروف شده‌بود نیز صحبت کرد و اظهارات او از این جهت که تطابقی با رفتارهای دولت نهم و دهم در مقوله حجاب نداشت، جنجال‌برانگیز شد. احمدی‌نژاد در این برنامه تلویزیونی گفته بود «ما اینگونه برخوردها را توهین می‌دانیم که زن و مردی در خیابان راه بروند و کسی بیاید بگوید نسبت شما چیست؟ به اعتقاد بنده روش موجود روش درستی نیست البته این به این معنا نیست که ما نابسامانی‌های اجتماعی را نمی‌بینیم یا نباید اصلاح کنیم. دولت اینگونه رفتارها را قبول ندارد و تا آنجایی که بتواند برخورد و کنترل خواهد کرد. عده‌ای در هر دوره‌ای هر چندماه می‌خواهند جنجالی در کشور برپا و برخورد کنند که بنده در همین جا به صراحت اعلام می‌کنم که ما مطلقاً و از بنیاد با این موضوع مخالفیم. البته این بدان معنا نیست که ما از عده‌ای که بطور سازمان‌یافته بخواهند مشکلات اخلاقی را در جامعه گسترش دهند، چشم‌پوشی کنیم بلکه باید با کار اطلاعاتی و شناسایی و قانونی آنها را بازخواست و مجازات کنیم…»
روحانی، عالم بی‌عمل
حسن روحانی هم از جمله کاندیداهایی بود که هم در جمع بانوان هوادارش و هم در رسانه ملی به ویژه در دور اول انتخابات ریاست‌جمهوری صرفا بر وجهه فرهنگی ماجرای حجاب تاکید داشت و برخورد انتظامی و قضایی را تقبیح کرد. روحانی در دوران تبلیغات انتخاباتی دور یازدهم ریاست‌جمهوری گفته‌بود «در مقوله فرهنگ، بگیر و ببند جایی ندارد. نمی‌توان با استفاده از پلیس در حوزه فرهنگ کاری کرد. باید از طریق کار فرهنگی کارها را دنبال کنیم. دختران و پسران ایرانی خودشان حجاب‌شان را رعایت می‌کنند و نیازی به کار پلیسی نیست.»او چند روز مانده به برگزاری انتخابات در جمع هواداران خود در ورزشگاه شهید شیرودی تهران در پاسخ به کسانی که شعار می‌دادند «زندانی سیاسی آزاد باید گردد» گفت: «چرا فقط زندانی سیاسی؟! کاری کنیم همه زندانیان آزاد شوند. اگر اعتدال در کشور حاکم شود، نیازی نیست که در کشور عدل و اعتدال کسی در زندان باقی بماند. من به کمک پلیس کاری خواهم کرد که امنیت واقعی باشد و دختران ما در خیابان احساس امنیت کنند و نخواهم گذاشت ماموری بی‌نام و نشان از کسی سوال کند. دختران خود حافظ حجاب و عفاف هستند.»روحانی یک ماه پس از اینکه راهی پاستور شد در یک مصاحبه خودمانی با نشریه «چلچراغ» صراحتا به سوالی در مورد برخوردهای گشت ارشاد با جوانان پاسخ داد. او گفت که با این برخوردها مخالف است و نگاهش به مقوله عفاف را اینگونه توضیح داد: «به نظرم عفیف بودن چیزی فراتر از حجاب داشتن است. به نظر من اگر زنی یا مردی حجاب رسمی مدنظر ما را رعایت نکند، عفیف بودنش زیر سوال نمی‌رود. قبل از انقلاب زنان زیادی در جامعه ما حجاب نداشتند، ولی آیا انسان‌های عفیفی نبودند؟ من هشدار می‌دهم که حجاب را عین عفاف ندانیم. به نظر من زنان زیادی از جامعه ما حجاب مطلوب قانون را ندارند، ولی عفیف هستند. عفت شاخص‌های زیادی دارد. کما اینکه می‌توان کسانی را هم یافت که ظاهر مطابق قانون دارند و حجاب دارند (چه مرد و چه زن) ولی اصول عفت را رعایت نمی‌کنند. بنابراین تاکید ما باید بر عفت باشد. باید ببینیم عفت را چه چیزی تهدید می‌کند. به نظر من عفت مردم ما را فقر اقتصادی و ناتوانی در ازدواج، بیشتر تهدید می‌کند تا رعایت حجاب مطابق استانداردهایی که عده‌ای دوست دارند و تعریف کرده‌اند.» صحبت‌های روحانی با تکیه بر نگاه فرهنگی به عفاف و حجاب تا اواخر دولت یازدهم و یک سال پیش از برگزاری انتخابات همچنان ادامه داشت. او حتی در سال ٩۵ زمانی که رییس پلیس تهران صحبت از «ساماندهی بیش از ٧ هزار مامور نامحسوس پلیس امنیت» را پیش کشید در حاشیه سفر به سمنان از این طرح انتقاد کرده و گفت «دولت به وعده‌های خود از جمله در این زمینه پایبند است و هر جا لازم بوده برای ایجاد احساس امنیت در مردم، از توان خودش استفاده کرده است.»رییس‌جمهوری بار دیگر در خلال صحبت‌های خود به تلاش فرهنگی در مقوله حجاب اشاره و تاکید کرد: «همه ما باید در زمینه فرهنگی کار و تلاش و به گونه‌ای عمل کنیم که مساله‌ای که از طریق فرهنگی قابل حل است از طرق دیگر حل نکنیم. ما طبق آیه قرآن باید دنبال موعظه حسنه و جدال احسن باشیم و بهترین و کوتاه‌ترین راه را باید انتخاب کنیم. دولت اقداماتی که در حد توان اجرایی‌اش باشد، انجام خواهد داد.»با همه این تفاسیر دولت روحانی هم نتوانست مقوله حجاب را کاملا در ساختار دولت نگه داشته و برای آن نسخه بپیچد و همچنان این موضوع با متولیان متعددی رو به‌رو است.
جاماندگان از ریاست‌جمهوری
گرچه روسای جمهوری دولت‌های نهم و دهم و یازدهم و دوازدهم فرصت یافتند تا در دوران ریاست‌‌شان باز هم در مورد «گشت‌های ارشاد» موضع‌گیری کنند و از «عفاف و حجاب» بگویند اما جاماندگان از ریاست‌جمهوری در چند انتخابات اخیر هم در ایام انتخابات با اینگونه سوالات مواجهه شدند و به آنها پاسخ دادند. سیدابراهیم رییسی، جدی‌ترین رقیب حسن روحانی در انتخابات گذشته که از مشهد راهی تهران شد تا رو به روی رییس دولت یازدهم بایستد در مورد حجاب صحبت‌هایی کرد که به نظر می‌رسید کمی متفاوت‌تر از سایر کاندیداها است. او تاکید داشت که «در رابطه به حجاب در شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبه‌ای برای ٢٢ دستگاه کشور داریم و اگر مقوله حجاب تنها به وزارت کشور محول شود خطا است.» او بر این باور بود که «اجرای این آیین‌نامه را باید به وزارت ارشاد واگذار کرد.» چرا که حجاب یک مساله فرهنگی است از همین روی «حجاب باید به وزارت ارشاد، دسته‌های فرهنگ‌ساز و سازمان‌های الگوساز واگذار شود و نوبت آخر به نیروی انتظامی می‌رسد» که در این پروسه خیلی دور و برای کسانی است که هنجارشکنی می‌کنند. اسحاق جهانگیری یار پوششی روحانی در انتخابات هم از دیگر کاندیداهایی است که در مورد حجاب صحبت کرده است. او موضوع امر به معروف و نهی از منکر را یکی از کلیدی‌ترین موضوعاتی می‌داند که هم در اسلام و هم در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به آن اشاره شده اما این واژه مقدس به موضوعی سیاسی و سطح پایین تبدیل شده است. با این حال جهانگیری در جریان مناظرات تاکید داشت: «امر به معروف و نهی از منکر وظیفه مردمان است نسبت به حاکمان‌شان. تا در خیابان یک دختر خانمی یک شاخ مویش بیرون مانده شد ارشاد برایش مشکلاتی درست می‌کند که به نظر من تاکنون کارساز نبوده است.»محسن رضایی پای ثابت انتخابات یک بار سال ٨٨ و یک بار سال٩٢ در این مورد اظهارنظر کرد. رضایی سال ٨٨ گفته‌بود «گشت ارشاد برای ارذل و اوباش باید باشد نه جوانان کشورمان.» سال ٩٢ هم به مساله امر به معروف و نهی از منکر اشاره کرد و تاکید داشت «در کشور ما عده‌ای امربه معروف و نهی از منکر را فقط در مساله حجاب می‌دانند. در صورتی که امر به معروف و نهی از منکر مساله‌ای بسیار گسترده‌ای است. از گرانفروشی گرفته تا تحمل‌پذیری در نقد و انتقاد، اخلاق، سیاست و اقتصاد است و مثل نماز و روزه واجب است و هرگز تعطیل نمی‌شود. اگر حیا در جامعه ما تقویت شود، مشکل حجاب حل خواهد شد. ما حیا و غیرت را رها کرده‌ایم و به سراغ مساله حجاب رفته‌ایم.»محمد باقر قالیباف که روزگاری خود فرمانده نیروی انتظامی تهران بود در ایام انتخابات تلاش کرد تا از مفهوم گسترده‌تر حجاب سخن بگوید. از همین روی در ایام انتخابات گفت «به حجاب نباید تنها به عنوان یک پوشش نگاه کنیم، بلکه به حجاب به عنوان یک باور و نماد ارزش‌های فرهنگ اسلامی و ایرانی خود توجه کنیم. موضوع عفاف و حجاب یک موضوع مقطعی و دستوری نیست که با دستور دنبالش کنیم. با سختگیری و خشونت امکان توسعه عفاف و حجاب در جامعه امکان‌پذیر نیست.»وادی اظهارنظر در مورد حجاب و عفاف و گشت ارشاد حتی به کاندیداهای کمتر دیده شده هم رسید. غلامعلی حدادعادل که در میانه راه از حضور در انتخابات منصرف شد، پیش از انصراف نقبی به گذشته زد و گفت «سال ٨٨ از بین چهار کاندیدا، سه نفر اعلام کردند که ای بی‌حجابان خیال‌تان راحت، اگر من رییس‌جمهور شوم کسی به شما در خیابان چیزی نخواهد گفت، ولی من می‌گویم یک شرط مهم در دفاع از حجاب این است که نباید دولت چیزی بگوید و نیروی انتظامی و دستگاه قضایی چیز دیگر. صریح می‌گویم، دولت اگر عاقلانه عمل کند، ما می‌توانیم ضمن حفظ اقتدار نظام، مساله حجاب را نیز حل کنیم و اگر نظام از خود اقتدار نشان ندهد مساله حجاب بدتر خواهد شد. باید ضمن حفظ اقتدار نظام عاقلانه با مظاهر بدحجابی در جامعه برخورد کنیم.»علی‌اکبر ولایتی که اتفاقا برعکس حدادعادل تا آخرین لحظه در صحنه انتخابات باقی ماند هم در ایام رقابت گفت «گشت ارشاد به تنهایی نمی‌تواند عفاف و حجاب را در جامعه حاکم کند.»
روحانی در تبلیغات انتخاباتی دوره یازدهم: دختران و پسران ایرانی خودشان حجاب‌شان را رعایت می‌کنند و نیازی به کار پلیسی نیست.
روحانی در جریان سفر به سمنان در سال ٩۵: دولت به وعده‌های خود از جمله در این زمینه پایبند است و هر جا لازم بوده برای ایجاد احساس امنیت در مردم، از توان خودش استفاده کرده است.
روزنامه اعتماد
