«مجوز بازی» در جامعه هنری

جامعه هنری این روزها با سورپرایزهای متنوعی روبرو شده است، از پوشش سینماگران و طرح‌هایی که می‌توان در مورد آنها به مرحله اجرا در آورد تا اعمال برخی ممنوعیت‌ها و محدودیت‌ها در فعالیت‌های هنری که اخیرا زمزمه آن به گوش می‌رسد….
البته که درستش این است که هر کس با توجه به تخصص خود وارد یک حرفه هنری شود اما آیا تخصص گرایی آکادمیک در برخی مشاغل هنری موجب نمی‌شود معدودی دیگر از استعدادها در این عزصه نادیده گرفته شود؟
این روزها کارشناسان گلایه‌های زیادی دارند از اینکه سینما و بازیگری جولانگاه تاخت و تاز کسانی شده که با پرداخت مبلغی پول بازیگر می‌شوند.
تا همین چند سال قبل یا بهتر بگوییم یکی دودهه قبل بود که کلاسهای بازیگری هنرمندانی را در عرصه‌های بازیگری تربیت می‌کرد و اینگونه نبود که هر کسی به صورت خام و پرورش نیافته ناگهانی وارد عرصه بازیگری شود و بعد از چندی به اصطلاح چهره‌ای مطرح شود.
بررسی‌ها حاکیست عرصه هنر چند سالی است که دستخوش سرکشی اقشاری از طیف‌های خاص شده که الزاما مدرک هنری آکادمیک در عرصه هنری را دارا نیستند. مثلا شاعرانی که حقوق خوانده اند، خواننده‌هایی که بازیگر هستند و نویسندگانی که پزشک یا مهندس هستند!
جرقه نخست با مجسمه سازان
چندی قبل همین محدودیت‌ها منحصر به رشته مجسمه سازی هم شده بود به این معنی که برای فعالیت در عرصه مجسمه سازی باید با پرداخت مبلغی اندک مجوز فعالیت در آن عرصه را دریافت کرد.
همین ۵ ماه قبل بود که انجمن مجسمه‌سازان در حساب اینستاگرام خود تصویر مجوز فعالیت مجسمه‌سازی را با امضای مدیرکل هنرهای تجسمی نمایش داد و از اعضایش خواست برای صدور مجوز مجسمه‌سازی مدارک‌شان را ارسال کنند.
عباس مجیدی رئیس هیئت مدیره انجمن هنرمندان مجسمه ساز ایران همان زمان گفت که «پروانه فعالیت کارگاه‌ مجسمه از این جهت است که به فعالیت مجسمه‌سازان در کارگاه‌ها، وجاهت قانونی بدهیم. متاسفانه هنوز این مهم در‌هاله‌ای از ابهام است و کار به جایی نبرده‌ایم چراکه انجمن مجسمه‌سازان صنف نیست و هنری است. اما توانستیم مسئولان را مجاب کنیم که باید بتوانیم مجوزی برای فعالیت مجسمه‌سازان صادر کنیم و مسئولان وزارتخانه نیز این اجازه را دادند تا انجمن هنرمندان مجسمه‌ساز ایران بتواند مجوز فعالیت مجسمه‌سازی را صادر کند.»
نوبت تئاتر است
این روزها برای انجام هرکاری باید مجوز داشته باشی، مسئولان امر می‌گویند داشتن مجوز از مراجع ذیصلاح ضروری است و البته گرفتن مجوز دنگ و فنگ‌های خاص خود را هم دارد، مشکلاتی که موجب می‌شود روزنه رانت و فرامین طلایی باز شود، اتفاقی که در خیلی از عرصه‌ها رخ داده و نتایج خود را بهمراه داشته است.
پس از صدور مجوز برای مجسمه سازی، اکنون معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در اقدامی جالب و در خور توجه در قالب دستورالعملی تازه، فعالیت در تئاتر را نیز مشمول دریافت مجوز کرده و به جز فارغ التحصیلان تئاتر و اشخاصی که تاییدیه اساتید تئاتر را داشته باشند، هیچ هنرمند تجربی حق ندارد فعالیت تئاتر مستقل داشته باشد؛ اقدامی که به منزله یک امضای طلایی تازه در عرصه فرهنگ و خلاف بدیهی‌ترین اصول هنری نظیر ارجحیت برخورداری از عنصر خلاقه بر هر آموزش آکادمیکی یا نیروی هدایت کننده‌ای در خلق آثار شاخص است.
در راستای مرحله دوم شفافیت و ساماندهی مجوزهای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دستورالعمل صدور پروانه اجرای نمایش به گفته مسئولان معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از تیرماه سال گذشته تاکنون مورد بازنگری قرار گرفته و با اسناد و قوانین بالادستی ذیربط تطبیق داده و «بازنگری عمیق» شده است. لفظ بازنگری عمیق درباره اتفاقی که در این دستورالعمل رخ داده، لفظ دقیقی است و مشخصاً اتفاقی که رخ داده، یک بازنگری عمیق در دستورالعمل است اما این اقدام پیش از آنکه به شفاف سازی منجر شود، شرایط را غیرمعمول‌تر و مبهم‌تر خواهد ساخت.
بخش جنجال برانگیز این دستورالعمل آنجاست که تاکید شده است: «کارگردان اثر جهت تقاضای صدور مجوز باید دارای یکی از این شرایط باشد: یا فارغ‌التحصیل رشته هنرهای نمایشی از یکی از دانشگاه‌های مورد تایید وزارت علوم یا آموزشگاه‌های هنری رسمی باشد، یا معرفی شده از سوی صنوف رسمی هنرهای نمایشی (خانه تئاتر یا انجمن هنرهای نمایشی و…) باشد یا صلاحیت هنری‌اش توسط سه نفر از اساتید و پیشکسوتان شناخته شده هنرهای نمایشی تایید شده باشد.» و در واقع هیچ هنرمند مستقلی نمی‌تواند بدون برخورداری از مدرک آکادمیک فعالیت در حوزه تئاتر داشته باشد.
برای ورود به تئاتر مجوز دارید؟
سال گذشته این محدودیت‌ها برای رعایت کف کیفی نمایش‌های روی صحنه عنوان شد و در این زمینه شهرام کرمی با دعوت از خانواده تئاتر برای شنیدن نظراتشان در بررسی «صلاحیت هنری» کسانی که قصد اجرای نمایش دارند، گفته بود: «برای پیشگیری از اینکه اثر هنری ارائه‌ شده بویژه آن اثری که مخاطب برایش بلیت خریداری کرده و پول می‌پردازد بی‌کیفیت نباشد، خیلی اهمیت دارد که قالبی تعیین شود. در این راستا پیشنهاداتی در شورا مطرح شد که قرار است بررسی و راهکارهای قانونی آن طی شود و اگر نهایتاً با در نظر گرفتن جوانب تصویب شد، برای مراحل قانونی آن اقدام کنیم.»
اکنون که همان محدودیت‌های برای جامعه هنری بدون تغییرات و در نظر گرفتن دغدغه اهالی تئاتر که سال گذشته اعمال شد، این پرسش مطرح است که آیا واقعاً مسئله دغدغه کیفی است؟! آیا هنرمندان پیشکسوت یا فارغ التحصیلان رشته تئاتر، نمایش بی‌کیفیت روی صحنه نبرده‌اند و از این پس چگونه قرار است مقابل ساخت تئاتر بی‌کیفیت آنها ایستاد؟! اگر بحث کیفیت مطرح بوده، چرا این موضوع به عنوان یکی از موضوعات در نظر گرفتن در زمان بازبینی و صدور مجوز تئاتر لحاظ نشده و از اساس پای گروه وسیعی از تئاتر بریده شده و اجازه ارائه اثر در نظر گرفته نشده است؟!
منتقدان این محدودیت درد دل‌هایی زیادی دارند از جمله اینکه می‌گویند: ادعا شده که این طرح با نظر کارشناسان تنظیم شده است. از متولیان تئاتر در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دعوت می‌شود اسامی کارشناسان تئاتر و تعداد جلسات و میزان نفر-ساعت کارشناسی که برای این جلسات صرف شده در راستای «شفاف سازی» بیان شود و اگر بیان نشد، باید به ناظران حق داد که به ادعای شفافیت شک کنند و تصور کنند این ادعا صرفاً مستمسکی برای پیشبرد دیگر امور و مشروعیت بخشی به این امور است.
مدرک مهم تر از مهارت؟
اما تجربه آموزانی که مدرک تحصیلی در رشته تئاتر و سینما ندارند می‌گویند اینگونه مجوز بازی‌ها و غلطیدن در دام دستورالعمل‌ها منجر به از بین رفتن خلاقیت‌ها می‌شود.
علی زرآزبند بازیگر تئاتر که به صورت سنتی و تجربی وارد این عرصه شده می‌گوید:‌ عرصه هنر یک جمع خلاقانه است با رویکرد استعداد که ربط چندانی به مدرک ندارد تاریخ هم نشان داده خیلی از هنرمندان برجسته نه تحصیلی در آن زمینه داشتند و نه در مجمع یا صنف خاصی عضو بوده‌اند، بحث گرفتن تائیدیه از اساتید فن هم عملا جز اینکه منجر به سرکوب استعداد شود نتیجه دیگری ندارد.
وی افزود: اینگونه دستورالعمل‌ها غیرقابل قبول است و مشخص نیست منافع چه افرادی در میان است، شک نکنید یا بحث پول‌های کلان در میان است یا دنبال آن هستند به امضاهای خاص و قیمت دار، پر و بال بدهند که در این صورت مطمئنا استعداد‌های زیادی از عرصه نمایش دور شده و کارها بی کیفیت می‌شود. این بازیگر تئاتر با بیان اینکه مجوز گرایی در عرصه هنر تحدید خلاقیت است یاد آور شد:‌ مشکل امروز جامعه ما مدرک گرایی بدون مهارت است در حالیکه باید به مهارت بیشتر پر و بال داد اما با این شیوه و نگاه‌ها سعی دارند مهارت گرایی را حذف و مدرک گرایی را جایگزین آن کنند.
زرآزبند تصریح کرد:‌ تا پیش از این، افراد دارای مدرک می‌آمدند از تجربیات افراد با تجربه استفاده می‌کردند تا مهارت بیاموزند، اما اکنون دارند روال کار را معکوس می‌کنند و این اقدام بدعت بدی است.
در راستای شفافیت است!
با این حال وزارت ارشاد می‌گوید صدور مجوز در بخش‌های هنری اقدامی در راستای شفافیت در این وزارت خانه است. مدیران کل دفتر نوسازی و تحول اداری و اداره کل هنرهای نمایشی این وزارت خانه معتقد است این گامی در راستای مرحله دوم شفافیت است و دستور العمل‌های صادره نیز در راستای بازنگری و انتشار “دستورالعمل صدور پروانه اجرای نمایش” دستورالعمل در این زمینه است.
“سعید سرابی” در تکمیل اظهاراتش گفت: “در راستای طرح شفاف سازی و جهت اجرای مرحله دوم این طرح، بنا داریم تا تمام ۳۶ دستورالعمل مربوط به مجوزهای ۳۶ گانه این وزارتخانه را به تدریج، در بازه‌های زمانی متناوب، منتشر کنیم.”
اتفاق جدیدی که رخ داده این است که در راستای این تحول مقررات جدید تری وضع شده به این معنی که در راستای ساماندهی مجوزها و خدمات در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. این اقدام در راستای همسان سازی و جلوگیری از موازی کاری‌های معمول اداری صورت گرفته است.
اعمال ممنوعیت‌های جدید ظاهرا در قالب اقدامی کارشناسی صورت گرفته که بر اساس آن، عده‌ای از افراد، مجموعه مجوزهای یادشده را در جلسات کارشناسی بررسی می‌کنند و ضمن بررسی‌های حقوقی با رویکرد نوسازی و تحول اداری و با محوریت واحدهای تخصصی و مراجع صادرکننده مجوزها، در قالب ۳۶ دستورالعمل همگون تنظیم تدوین و منتشر شده است.
این دستورالعمل ابتدا توسط اداره کل هنرهای نمایشی با همکاری دفتر حقوقی و مالکیت فکری وزارت متبوع، مورد بازنگری کارشناسی قرار گرفته و تدوین شده و سپس به تایید دفتر نوسازی و تحول اداری، معاونت امور هنری و معاونت توسعه مدیریت و منابع وزارتخانه رسیده است و اینک با تایید و امضای وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر می‌شود.
ایجاد محدودیت اما سوالات بیشتری را بهمراه داشته از جمله اینکه چرا روند طولانی اخذ مجوز مورد توجه مسئولان امر قرار داشته است؟ این در حالی است که در بیشتر کشورها مجوزهای کسب و کار با روال اداری کمتری همراه است اما این بار با نگاه حذفی سعی در جلوگیری از ورود طیف وسیعی از افراد تجربی و بدون مدرک دانشگاهی شده است.
دستورات جدید در راه است!
وزارت ارشاد در همین خصوص می‌گوید:‌ این روند برای انتشار سایر دستورالعمل‌های مربوط به صدور مجوزهای این وزارتخانه ادامه خواهد داشت و در بازه‌های مختلف زمانی، سایر دستورالعمل‌ها به تدریج منتشر خواهند شد.
بنا بر این حسب این امر است که دستور العمل جدید منتشر شده و ظاهرا قرار است دستور‌العمل‌های جدیدتر هم منتشر شوند که هنوز مشخص نیست چه محدودیت‌های جدید تری را بهمراه داشته باشند.
با این حال وزارت ارشاد بر موضع خود مصمم است و می‌گوید توجه به مفهوم شفاف سازی به عنوان یکی از اولویت‌های این وزارت خانه در تدوین دستورالعمل‌ها موثر بوده است.
آنگونه که اعلام شده در تدوین دستورالعمل‌های عنوان شده، چند راهبرد اصلی در نظر بود؛ که از آن جمله تلاش شده تا در راستای سیاست‌های شفاف سازی در وزارتخانه، مراحل مختلف و فرآیند صدور مجوزها به صورت دقیق و با تاکید بر اولویت‌های زمانی به اطلاع عموم برسد تا مخاطبان در راستای ایفای حقوق شهروندی خود، قبل از اقدام به درخواست مجوز از شرایط، مدارک و طول و بازه زمانی مراحل دریافت مجوز مطلع شوند که این امر یک معنی بیشتر نمی‌دهد: «اگر کفش آهنی نداری دنبال مجوز نیا!»
مجوز لباس یکسان
مجوز بازی محدود به صلاحیت مدرکی افراد در عرصه هنر نمی‌شود و ظاهرا قرار است اگر هنرمندان لباسی که تعیین شده را نپوشند مجوز فعالیت آنها و حضورشان در برنامه‌های رسمی ممکن است با مشکل مواجه شود.
همین چندی قبل بود که اتفاق دیگری در جامعه هنری از اعمال محدودیت بیشتر برای هنرمندان حکایت می‌کرد و آن دستورالعمل طراحی لباس متحدالشکل برای هنرمندان بود که به نظر می‌رسد در راستای یکسان سازی آنها مورد توجه قرار گرفته است.
این طرح سینماگران را هدف گرفته و تلاش دارد در مراسم‌های رسمی مثل جشنواره‌ها آنها را ملزم کند از لباس متحد الشکل استفاده کنند.
با این حال خانه سینما در برابر این تصمیم احتمالی موضع شدید گرفت و اعلام کرد:‌ «این اولین بار نیست که خانه سینما با اظهار نظرها، بخشنامه‌ها و بیانیه‌هایی مواجه می‌شود که شائبه دولتی بودن این نهاد صنفی را در ذهن مخاطبان سینمای ایران متبادر می‌سازد و تکرار چنین رویه‌ای، این استنباط را برای اعضای بزرگترین و تنها نهاد صنفی سینمای ایران به‌وجود می‌آورد که گویی اراده مشخصی درصدد کمرنگ کردن و بلکه حذف تشکل مدنی سینما در کشور است که اگر چنین باشد یقیناً نیتی ناصواب است.»
چنین دستورالعملی یک معنی بیشتر ندارد، اگر لباسی را که تعیین شده نپوشی مجوز ورود به یک مراسم رسمی را نخواهی داشت!
چنین برنامه و طرحی قطعا مخالفت‌هایی را به همراه خواهد داشت بطوریکه در بدو امر هم سینماگران در برابر آن واکنش نشان دادند و به کنایه علام داشتند: بجای پیگیری اینگونه موارد بهتر است، مسائل معیشتی، موارد رفاهی، بیمه تامین اجتماعی و تکمیلی، بیمه بیکاری و از کار افتادگی و… را در دستور کار خود قرار دهند!
منافع چه کسانی در میان است؟
مهتا زارعی کارشناس رشته هنرهای زیبا می‌گوید: در هر مقطعی برای اعمال برخی مجوزها و بوروکراسی‌ها منافع بخش‌هایی را در نظر می‌گیرند و با انعقاد قرارداد‌های پرفایده برای ذینفعان تصمیماتی اتخاذ می‌شود که به جز دردسر ثمره دیگری برای اصحاب هنر ندارد.
وی می‌افزاید: در همین ماجرای روپوش مدارس ببینید منافع چه کسانی در بین بود و چه بخش‌هایی پول کلان به جیب زدند، حالا همین را حساب کنید در موضوع لباس هنرمندان که احتمالا پای طراحان لباس خاص و قراردادهای کلان با آنها در میان است و البته کمیسیون‌هایی که نصیب مجری و دلالان این امر می‌شود.
این کارشناس می‌گوید:‌ هنرمندان با امید زیاد به دولت تدبیر و امید رای دادند تا محدودیت‌ها و تنگ نظری‌ها را شاهد نباشند اما گویا غلط بود آنچه می‌پنداشتیم!
زارعی با بیان اینکه یکسان سازی در هنر نتیجه خوبی به بار نمی‌آورد، گفت:‌ بهتر است در باره قراردادهای میلیاردی کلان که جرات انتشار آن را ندارند شفاف سازی کنند و بی خیال امور خصوصی هنرمندان و سینماگران شوند.
به نگرش ضد رانتی توجه شود
رونق فعالیت‌های هنری و تولید محصولات در یک کشور بی شک در گرو بهبود فضای کسب و کار و تسهیل فعالیت هنری برای متقاضیان و فعالان هنری است، اما در کنار تسریع در صدور مجوز، ضروری است که مسوولین به سایر شاخص‌ها توجه جدی داشته باشند. با این حال به نظر می‌رسد مجوزهای محدودکننده در عرصه هنر، بیشتر از آنکه موجب بالندگی خلاقیت شود منجر به خودکشی استعدادها و هرز رفتن آنها می‌شود.
گرچه آموزش آکادمیک در هر عرصه‌ای لازم و ضروری به نظر می‌رسد اما در کنار آنها باید به تجربه و مهارت هم توجه شود. از سوی دیگر باید به این نکته توجه داشت که مقید کردن هنرمندان به مجوز‌های خاص فضا را برای گسترش رانت مهیا می‌کند در این صورت عده‌ای با برخورداری از امتیازات خاص بدون کمترین استعداد می‌توانند به عرصه‌های هنری نفوذ کنند بنا بر این بهتر است هنرمندان به لحاظ مهارت و خلاقیت ساماندهی شوند و در حریم خصوصی آنها مداخله‌ای صورت نگیرد تا فضای هنر نیز به مهندسی رویه‌ها آلوده نشود.

آفتاب یزد

به کانال صدای مردم در تلگرام بپیوندید
@sedayemardomdotn