رانت‌خواران بازار ارز
چند وقتی می‌شود فنر ارز در چهارراه‌استانبول دوباره در رفته است؛ قیمت دلار از مرز ۱۸هزار تومان عبور کرده و یورو نیز در مجاورت ۲۰ هزار و ۵۰۰ هزار تومانی روی میز معامله می‌رود؛ از آخرین باری که قیمت‌ها در این بازار به طرز عحیبی بالا رفت و رکورد زد، نزدیک به دو سال می‌گذرد و حالا دلار و یورو انگار باز هم بازی مشابهی با روزهای پاییزی سال ۹۷ در این بازار به راه انداخته‌اند؛ دلار که در فروردین حدود دو سال پیش فقط پنح هزار و ۸۰۰ تومان قیمت داشت، در مهر همان سال بود که رکوردی تاریخی از خود بر جای گذاشت و با ۱۸ هزار و ۵۰۰ تومان روی میز معامله رفت و با سروصدایی که کرده بود زمستان آن سال را با ۱۳هزار و ۶۵۰ تومان به پایان رساند….
همدلی، فاطمه آقایی‌فرد: قیمت دلار در ماه‌های ابتدایی سال گذشته بود که همچنان تحت تاثیر نوسانات سال ۹۷ بود و به رغم این‌که با قیمت حدودی ۱۳ هزار و ۵۰۰ تومانی معاملات روزهای ابتدای سال را آغاز کرده بود، طی مدت کوتاهی یعنی در میانه اردیبهشت ماه به ۱۵ هزار و ۳۰۰ تومان رسید. اما این صعود خیلی ماندگار نبود و پس از یک روز نرخ دلار مجددا وارد مدار نزولی شد؛ این کاهش قیمت تا جایی پیش رفت که دلار در خرداد ماه دوباره به کانال ۱۳هزار تومان بازگشت و حتی در برخی از روزهای این ماه به ۱۲هزار و ۹۰۰ تومان نیز رسید؛ آن‌روزها کمتر کسی فکر می‌کرد قیمت دلار دوباره روی ۱۸ هزار تومان را ببیند، اما این‌طور نبود و در برخی از ساعات هفته گذشته قیمت این ارز حاکم بر کالاهای اساسی حتی به ۱۹هزار تومان نیز رسید؛ حالا دلار در حالی رکورد قیمتی خود را در آستانه فصل گرم تابستان شکسته که در تیر سال گذشته این ارز در حوالی ۱۲ هزار تومان در نوسان بود؛ حتی در روزهای پایانی تیر سال ۹۸ و ساعت‌های منتهی به مرداد با دو هزار تومان کاهش به ۱۱ هزار تومان سقوط کرده بود؛ پس از این روند نزولی، بازار ارز طی حدود چهار ماه (از مرداد تا هفته سوم آبان) در آرامش و ثبات بود و در این مدت قیمت دلار با سرعت کم و در محدوده ۱۱ تا ۱۲هزار تومان نوسان داشت. این آرامش بازار ارز در پی بزرگترین رخداد اقتصادی سال ۹۸ یعنی افزایش قیمت بنزین در تاریخ بیستم آبان ماه، بر هم خورد تا جایی‌که دلار مجددا به سرعت وارد کانال ۱۳هزار تومان شد؛ البته در این مدت رئیس بانک مرکزی بارها تاکید کرد که این نوسان قیمت دلار متاثر از اصلاح قیمت بنزین بوده و ماندگار نخواهد بود.
اما این التهاب بازار ارز با شروع هفته سوم دی ماه در پی ترور سردار سلیمانی به اوج خود رسید؛ قیمت دلار در آن هفته تا مرز ۱۵ هزار تومان نیز پیش رفت و در نهایت با انتقام سخت ایران علیه آمریکا قیمت دلار تا محدوده ۱۳هزار تومان سقوط کرد. دلار ماه‌های سرد زمستان سال گذشته را با قرارگیری در کانال‌های ۱۳ هزار تومان تا ۱۵ هزار تومان سپری کرد و در نهایت با ۱۵ هزار و ۷۵۰ تومان آخرین روز کاری سال قبل را تمام کرد و بهار امسال با نوساناتی که تحت تاثیر کرونا یا سایر مسائل جانبی داشت در آخرین روز کاری هفته گذشته با ۱۸ هزار و ۳۵۰ تومان روی میز معامله رفت و حالا با این سوال همراه شده که این قیمت‌ها تا کی ماندگار هستند و بالاخره چه تابستان و پاییزی در انتظار این ارز پرحاشیه است.
ایرادها به نرخ ارز دوباره بالا گرفت
اصغر سمیعی، یکی از کارشناسان با تجربه بازار ارز درباره رفتار این‌روزهای دلار در بازار آزاد به «همدلی» می‌گوید: «اخیرا بار دیگر قیمت ارز در بازار با نوساناتی افزایشی روبه‌رو شده و در این حال رسانه‌ها بار دیگر هجوم و حمله خود را به مدیران اقتصاد کشور آغاز کرده‌اند و البته ایرادی که می‌گیرند بیشتر انتقاد از افزایش نرخ ارز است. کمتر کسی از نحوه توزیع و رانتی که در بازار ارز ایجاد شده گله می‌کند، کسی سوال نمی‌کند که دلایل اصلی این نوسانات چیست و چرا آن علل و عوامل رفع نمی‌شود؟ مثلا کسی نمی‌پرسد، چه کسی دستور ایجاد این همه محدودیت برای صرافان مجاز و آزادی عمل برای دیگران در بازار ارز را صادر کرده و چه کسی سیستم «نیما» را که اساسا بر خلاف اساسنامه‌های صرافی‌ها است، به نظام ارزی کشور تحمیل کرده، یا حتی کسی نمی‌پرسد اگر به گفته مدیر وقت دستگاه اقتصادی کشور (آقای دکتر سیف) در مرداد ماه سال ۱۳۹۲ قیمت دلار ۳۲۰۰ تومانی صحیح و منطقی بوده و تفاوت نرخ تورم ما با کشورهای حوزه دلار در همان زمان حداقل ۳۰٪ و به طور متوسط در همان سال بیش از ۲۵٪ و در سه سال بعدی حدود ۳۶٪ بوده اولا چرا اجازه داده شده در مقاطعی نرخ دلار با کاهش بیش از ۱۰% به زیر ۲۸۰۰ تومان برسد و بعد هم چرا بر اساس تفاضل نرخ تورم در کشور ما و کشورهای حوزه دلار به طور منظم تعدیل صورت نگرفته و باعث جمع شدن فنر در سال‌های ۹۲ تا پایان ۹۶ شده؟»
سیاست‌های پیش پا افتاده در بازار ارز
رئیس اسبق کانون صرافان در ادامه به «همدلی» گفت: «کمتر کسی می‌پرسد آیا «تک نرخی» کردنی که دولت تدبیر و امید از آغاز به کار وعده‌اش را داده بود – و هر سه ماه یکبار وعده سه ماه بعد و شش ماه بعد را داد این بود که بعد از پنج سال این نرخ ۴۲۰۰ تومانی را آن هم در سخت‌ترین شرایط تحریم‌ها اعلام کنند که هر دانشجوی سال اولی در علم اقتصاد هم می‌دانست که عملی نیست».
سمیعی در ادامه افزود: «کسی نمی‌پرسد در حالی که کل واردات کشور در طول سال (از ضروری و غیر ضروری – قانونی و قاچاق ) از ۵۰ میلیارد دلار در سال تجاوز نمی‌کرده – چطور در ظرف یکماه بعد از اعلام تک نرخی ۴۲۰۰ تومانی بیش از ۳۰میلیارد دلار ثبت سفارش صورت گرفته است.»
قیمت ارز بالا می‌رود؛ مگر این‌که بازار شفاف شود
سمیعی در ادامه به «همدلی» گفت: «ببینید وقتی در سبد ما تعداد محدودی میوه باشد و قیمت کل آن هم معلوم باشد – اگر ما نیمی از آن را بسیار ارزان بفروشیم (به هر دلیلی حتی خیرخواهانه) ناچار خواهیم شد نیم دیگر را به همان میزان گرانتر بفروشیم – یعنی اگر قیمت واقعی دلار ما در سال ۹۷ مثلا حدود ۶۲۰۰ تومان می‌بود و ما به هر دلیلی بیش از نیمی از آن را ۴۲۰۰ تومان فروخته باشیم، ناچار بقیه دلار‌ها برای سایر مصرف‌کننده‌ها قیمت بیشتری پیدا می‌کند و چون خود بالا رفتن قیمت ایجاد هیجان در بازار می‌کند، تقاضا‌های کاذب هم روی به خرید و پیوستن به این موج می‌کنند و خود این باعث ایجاد التهاب بیشتر و باز تقاضای بیشتر تا جایی که دیگر هیچ نیرویی توانایی مقابله با آن را نداشته باشد، مگر این‌که بازار شفاف شود، هیجان‌های کاذب فرو نشیند، جو امنیتی برداشته شود، به صرافان که تجربه کافی برای هدایت بازار را دارند اجازه فعالیت تحت نظارت و بدون رانت داده شود، یعنی چند نرخی بودن به هیچ بهانه‌‌ای اجرا نشود و همواره و به طور منظم قیمت‌ها با توجه به نرخ تورم و بهره داخلی و خارجی تعدیل و تنظیم شود.»
باید نرخ تورم هم کنترل شود
سمیعی در ادامه صحبت‌های خود به «همدلی» گفت:«ولی همیشه گفته‌ام داستان ارز از همه کالاهای دیگر متفاوت است، چون قابل تبدیل به هر کالایی است و برای این‌که تقاضای آن کنترل شود در واقع باید تقاضای همه کالاهای قابل تهیه توسط ارز کنترل شود و در واقع باید عرضه همه کالاها به اندازه کافی باشد که این امر هم امکان‌پذیر نیست مگر این‌که نرخ تورم کنترل شود. نرخ تورم هم کنترل‌پذیر نیست مگر این‌که دولت‌ها در این باره تصمیم جدی بگیرند». این کارشناس بازار ارز افزود: «البته برای ثابت ماندن نرخ ارز فقط کنترل نرخ تورم کافی نیست و مسئله اعتماد به پول ملی هم جایگاه ویژه‌‌ای در حفظ ارزش آن دارد». به گفته سمیعی: «حتی قوی‌ترین پول‌های دنیا هم اگر اعتماد عمومی را از دست بدهند به‌سرعت دچار مشکل و آشفتگی می‌شوند و ارزش خود را از دست می‌دهند.
ولی فعال شدن صرافان و قانونی شدن خرید و فروش باعث می‌شود ارز فیزیکی بیشتر از طریق مردم وارد بازار شود. خیلی‌ها هستند که ارز خود را به بازار عرضه نمی‌کنند، به خاطر خطر‌های احتمالی و بعضی از صادرکننده‌های جزء یا دارندگان درآمد در خارج هم منتظر آرام شدن فضا برای ورود به بازار و عرضه ارز خود هستند.»
علت اصلی افزایش قیمت دلار
این تحلیل‌گر مسائل ارزی در ادامه به «همدلی» گفت: «ولی به هر حال باز هم عرض می‌کنم، علت اصلی افزایش قیمت‌ها از جمله قیمت ارز، در واقع کاهش یافتن ارزش پول ملی است که در اثر بالا بودن نرخ تورم و بهره، در کشور رخ می‌دهد و تا زمانی که نرخ تورم در کشور ما با کشورهای حوزه دلار تفاوت جدی دارد، چاره‌‌ای نیست جز این‌که تفاضل دو نرخ تورم، بر نرخ ارز افزوده شود، ممکن است، بشود چند روزی یا حتی چند ماهی به ضرب تزریق بیش از تقاضا، به طور مصنوعی، قیمت‌ها را ثابت نگه داشت، ولی این کار اولا برای همیشه عملی نیست، ثانیا، اساسی و منطقی و صحیح هم نیست، چرا که باعث جمع شدن فنر قیمت شده و انرژی آن ذخیره می‌شود و در زمانی، با اندک بهانه‌‌ای باعث رها شدن فنر، و جهش قیمت‌ها می‌شود، کما این‌که بارها این اتفاق در بازار ارز ایران رخ داده و مهم‌ترین بار، افزایش ۵ برابری ارز بود که در سال ۹۷ رخ داد». سمیعی می‌گوید: «از آن گذشته، با وجود تورم‌های بالا، و بالا رفتن همه قیمت‌ها، اگر قیمت ارز به طور مصنوعی پایین نگه داشته شود، باعث صدمات جبران‌ناپذیر، به بدنه اقتصاد کشور عزیزمان خواهد شد، چون تولید کالای ایرانی، در داخل گران تمام می‌شود، و با ارز ارزان کالای خارجی را می‌توان ارزان وارد کرد، و این باعث تعطیلی کارخانجات و بالا رفتن نرخ بیکاری و در ادامه گسترش فقر در جامعه خواهد بود.»
اما راهکار چیست؟
سمعیی در ادامه افزود: «راهکاری که برای کنترل بازار ارز به نظر بنده می‌رسد، اول کنترل جدی نرخ تورم و بهره، دوم حذف هر گونه ارز ارزان و محدود و رانتی از بازار، سوم تلاش در جلب اعتماد مردم، و قدم اول در جلب اعتماد مردم راستگویی است، آیا اعلام قیمت‌های غیر واقعی نوعی دروغگویی نیست؟.»
به کانال صدای مردم در تلگرام بپیوندید
@sedayemardomdotn
