پیامدها و آسیب‌های اجتماعی ناشی از مشکلات اقتصادی
اگر برای وضع اقتصاد و معیشت مردم فکری نشود، باید منتظر آسیب‌های اجتماعی باشیم.اینکه گفته می‌شود رژیم ولایت فقیه شریک جرم هر نوع آسیب‌های اجتماعی است حقیقت دارد. هر از چندی خبری از قتل کودکی، دختری، همسری یا خواهری از چهار گوشه کشورمان به‌گوش‌ها می‌رسد و پس از برخاستن جنجالی رسانه‌ای برای مدتی، موضوع به بوته فراموشی سپرده می‌شود و در جریان واقعی زندگی قصۀ تلخ قتل و کشتار همچنان مکرر می‌شود…..
به گزارش ستاره صبح، این روزها ویروس کرونا چنان بر همه‌جای دنیا سایه افکنده که دغدغه‌های دیگر تا حدی کمرنگ شده و برخی معضلات، چالش‌ها و آسیب‌های اجتماعی به حاشیه رانده‌شده است. مسائلی که اگر اهمیت و تبعاتش در دراز مدت بیشتر از کرونا نباشد، کمتر از آن هم نخواهد بود. در چنین شرایطی که جامعه با چالشی به معنای مشکلات و معضلات اقتصادی هم مواجه شده است، خانواده‌های زیادی در این مدت ازنظر معیشتی با مشکل روبرو شدند. بنابراین باید تلاش کرد تا رسیدگی به موضوع ویروس کوچک و خطرناک کرونا، ما را از توجه به ویروس بزرگ‌تر و خطرناک‌تر اما غیرقابل رؤیت آسیب‌های اجتماعی همچون فقر، بیکاری، حاشیه‌نشینی و… غافل نکند. به‌هرحال نباید از خاطر برد که تا زمانی که بحران کرونا ادامه دارد، آسیب‌های اجتماعی به صورت کامل خود را نشان نمی‌دهند. مسائلی مانند اختلافات خانوادگی، خشونت خانگی و… ازجمله این عوارض است که امروزه در خبرها شاهد آن هستیم. در همین ارتباط ستاره صبح به سراغ یک جامعه‌شناس برجسته رفت تا نظر او را پیرامون پیامدها و آسیب‌های اجتماعی ناشی از مشکلات اقتصادی در دوران کرونا جویا شود. امان‌الله قرایی مقدم متولد ۱۳۲۰ در مشهد است. او دارای دو مدرک دکترا در رشته‌های تعلیم و تربیت و جامعه‌شناسی است. قرایی مقدم که از جامعه شناسان شناخته‌شده کشور به شمار می‌رود اکنون استاد جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی تهران است. مشروح گفت‌وگوی مصطفا صباغ، روزنامه‌نگار با این جامعه‌شناس برجسته را در ادامه می‌خوانید.
بسیاری از مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم، نتیجه تحریم‌ها و سهل‌انگاری‌های مدیریتی است احتمال نارضایتی فرودستان و محرومان به دلیل مشکلات معیشتی وجود دارد اقتصاد به هر سو برود، سایر شاخص‌ها به آن‌سو حرکت خواهند کرد در جامعه‌ای که معنویت در آن کمرنگ شود، شما همان‌قدر نزد دیگران ارزش دارید که پول دارید متاسفانه انگار خوابیدن معتادان متجاهر کنار خیابان‌های شهرهای بزرگ عادی شده است بیکاری، فقر و مشکلات اقتصادی از جمله عوامل برانگیزاننده ارتکاب جرم است مسئولان از شعارها دست بکشند و با عمل سنجیده فکری به حال مردم کنند و نسل جوان را دریابند
امان‌الله قرایی مقدم، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با ستاره صبح در خصوص پیام‌های اجتماعی ناشی از بحران اقتصادی کرونا گفت: «اساس نظریه‌های جامعه‌شناسی که پیشروان آن مارکس، انگلس، لویی آلتوسر و دیگران هستند و براساس تئوری قرن بیستم است که پترین سوروکین استاد هاروارد مطرح کرد و مورد وفاق همه جامعه شناسان است، این است که ذهنیت حاکم بر جامعه بشری (ازجمله ایران) مادیات و اقتصاد بوده است و خواهد بود. اما به قول سوروکین این از مرحله ذهنیت عقلانی قبل از قرون‌وسطی و ذهنیت شهودی قرون‌وسطی گذر کرده‌ایم و از قرن ۱۶ و ۱۷ میلادی وارد ذهنیت مادی و حسی شده‌ایم که همه‌چیز را دربرمی‌گیرد. به عبارتی همان حرف مارکس را تأیید می‌کند که «اقتصاد زیربنا است». وقتی اقتصاد جامعه‌ای که براساس گفته خود آقایان ۶۰ میلیون نفر در این کشور ۸۰ میلیونی به کمک‌های معیشتی نیاز دارند و این آمار به قبل از کرونا مربوط است که هنوز کرونا و تبعات ناشی از آن گسترش پیدا نکرده بود. اکنون ۷ میلیون جوان بیکار هستند و ۱۲ تا ۱۳ میلیون جوان موفق به ازدواج نشده‌اند. میزان بیکاری در میان تحصیل‌کرده‌ها و فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها حدوداً ۳۰ درصد است. گرانی و تورم بیداد می‌کند و هرلحظه افزایش پیدا می‌کند و به عبارتی افسارگسیخته شده است. درنتیجه باید منتظر انواع آسیب‌های اجتماعی و خیزش اجتماعی باشیم.»
تحریم و سهل‌انگاری
این جامعه‌شناس برجسته در ادامه صحبت‌های خود تأکید کرد: «منظور از خیزش همان اتفاقی است که در دی‌ماه ۹۶ و آبان ماه ۹۸ رخ داد؛ درواقع این شورش نیست، بلکه خیزش است. یعنی جامعه به حرکت درآمده است و این وضعیت امروز است. و اگر حاکمیت نمی‌تواند در قبال ناامیدی مردم نسبت به مشکلات اقتصادی کاری بکند، باید منتظر عواقب و اتفاقات بد بعدی باشد. بر اساس هر تئوری‌ای، تأمین نیازهای معیشتی مانند آب و خوراک و پوشاک و مسکن، زیربنا و نیاز اولیه است. ازاین‌رو من خطر را احساس می‌کنم. آنچه در اعتراضات کارگران نیشکر هفت‌تپه یا هپکو اراک و مانند آن مشاهده می‌شود، حاکی از آن است که جامعه ناراحت و نگران است. این کارگران در شرایط تورم و گرانی فعلی، ماه‌هاست حقوق نگرفته‌اند و بسیاری مجبور به زندگی در کانکس شده‌اند. این نشان می‌دهد که خطری در کمین است. ممکن است مسئولان کشور بگویند این وضعیت به دلیل تحریم‌هاست، اما امروز جامعه به این باور رسیده است که نمی‌تواند همه‌چیز را به گردن تحریم بیندازد. پس مسئولین و مدیران چه‌کاری انجام می‌دهند؟ چرا ندانم‌کاری‌ها را به گردن دیگران می‌اندازند؟ ما نمی‌گوییم تحریم تأثیری ندارد، ولی بسیاری از این مشکلات نتیجه سهل‌انگاری‌ها و بذل و بخشش‌های مدیریتی است که جامعه را به این مصیبت گرفتار کرده است.»
فرودستان و محرومان
قرایی مقدم همچنین خاطرنشان کرد: «خطر دیگری که مطرح است به قول لیبرمن «تهی‌دستان» هستند. مارکس از این بخش با عنوان پرولتر (و یا مستضعفان) صحبت می‌کند. و این بار حرکت‌ها از جنوب شهر و از شهرهای محروم خواهد بود. همیشه خطر اصلی پرولتر است، از انقلاب فرانسه تا انقلاب روسیه و انقلاب کوبا و نیکاراگوئه و… من این مسئله را می‌بینم. براساس تئوری کورت لوین در ام آی تی در دهه ۴۰ حکومت‌هایی که به‌اصطلاح استبدادی هستند، کوتاهی خود را به گردن خارج از چهارچوب می‌اندازند؛ این نتیجه ده سال تحقیق او بود. درحالی‌که این اتفاق نتیجه ندانم‌کاری‌هاست. این نشان می‌دهد که جامعه ناراحت است و هرلحظه امکان خیزش جامعه وجود دارد. فراموش نکنیم که خیزش ازنظر جامعه‌شناسی معنایی گسترده دارد و با شورش متفاوت است؛ خیزش یعنی حرکت از درون جامعه، ولی شورش در یکجا است. در اتفاقات سال ۹۶ و ۹۸ حدود ۸۰ تا ۱۰۰ شهر و روستا و شهرستان‌هایی که حتی اسم آن‌ها شنیده نشده بود، به پا خاستند. این حرکت فراگیر و توده‌وار را نمی‌توان شورش نامید. امروز نیز چنین خیزش اجتماعی سراسری پیش‌بینی می‌شود.»
اقتصاد و سایر شاخص‌ها
در ادامه خبرنگار ستاره صبح با یادآوری صحبت‌های اخیر رئیس پلیس تهران مبنی بر اینکه حدود ۵۰ درصد از افرادی که در طول سه ماه گذشته به جرم سرقت دستگیرشده‌اند سابقه‌ای نداشته‌اند، این پرسش را از قرایی مقدم مطرح کرد که علاوه بر موضوع خیزش، آیا پیامدهای دیگری در سطح جامعه به وجود خواهد آمد یا خیر. وی در پاسخ با ذکر مثالی گفت: «فرض کنید پشت میزی تمام فلزی نشسته‌اید و دزدی و بیکاری و فساد و فقر و فحشا و… یا به‌طورکلی هر بزه اجتماعی مانند براده‌های آهن است که روی این میز فلزی ریخته‌اید؛ اگر زیر این میز آهن‌ربایی بگردانید، هر چه باشد جذب خواهد شد. این آهنربا همان اقتصاد است که می‌گوییم زیربناست. این زیربنا به هر طرف بچرخد، این شاخص‌ها به آن‌سو حرکت خواهند کرد. اقتصاد اصل است مارکس که بی‌خود حرف نزده است. امروز جامعه ما دچار تئوری سورکین است؛ برادر برادر خود را می‌کشد، پدر فرزند خود را می‌کشد، و جامعه از این مسئله با بی‌تفاوتی گذر می‌کنند. این ذهنیت مادی است؛ یکی را در میدان کاج کشتند و یکی جلو نرفت چون می‌گویند به من چه ربطی دارد. در چنین جامعه‌ای شما همان‌قدر ارزش‌دارید که پول دارید. شما فراموش می‌شوید و جامعه دیگر چندان معنوی نیست. حضرت علی (ع) گفت فقر از هر دری وارد شود، ایمان از در دیگر بیرون می‌رود. سعدی گفته است «هر که دست از جان بشوید هر چه در دل دارد بگوید». متأسفانه دیگر دزدی و خوابیدن معتادان متجاهر کنار خیابان مانند آنچه نیمه‌شب‌ها در پارک هرندی و میدان شوش و پارک حقانی و زمین‌های سعادت‌آباد و خاک سفید و… در تهران شاهد آن هستیم، عادی شده است. امروز ایران ۱۳ تا ۱۴ میلیون حاشیه‌نشین دارد. حاشیه‌نشین یعنی کسی که دست از جان شسته است. دیگر دورانی سابق گذشته و بخشی از مردم امروز گرسنه هستند.»
نیروهای بازدارنده و مشوق
استاد جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی در ادامه تصریح کرد: «شما در میدان زندگی با دودسته نیرو سروکار دارید؛ نیرویی بازدارنده که کاری را انجام ندهید و دسته دیگر نیرویی که شمارا تشویق می‌کند. بر اساس تئوری کورت لوین در ام آی تی، این نیروها بر نیروهای بازدارنده برتری دارند. این میدان زندگی یا فضای حیاتی است. این اصطلاح لوین است. امروز ده‌ها عامل برانگیزاننده ارتکاب به جرم است. وقتی بیکاری و فقر افزایش می‌یابد، حتماً جرم رخ می‌دهد. اجاره دادن ساعتی و روزانه خانه‌ها در تهران و مشهد و برخی کلان‌شهرها چه معنایی دارد؟! متأسفانه این مسائل دیگر عادی شده است. کار عوامل بازدارنده‌ای چون پلیس، قوه قضاییه، منبرهای مذهبی و… گذشته است.»
کبریت و آتش خشم
قرایی مقدم در پایان خاطرنشان کرد: «من سال‌هاست به‌عنوان اتاق فکر پلیس حرف می‌زنم. من سال‌ها به‌عنوان جامعه‌شناس در کنار قوه قضائیه کارکرده‌ام. در چنین شرایطی همه آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد، خودکشی، طلاق و… افزایش می‌یابد. من براساس نظریه و تئوری حرف می‌زنم و شعار نمی‌دهم. صحبت‌های من بر اساس تئوری علم است. من عقیده دارم آقایان باید فکری بکنند. مسئولان باید از برخی شعارها دست بکشند و فکری به حال مردم بکنند و جوانان را دریابند. چون این جوانان به تنگ آمده‌اند و بریده‌اند. آن‌ها منتظرند. همین یکی دو هفته قبل بود که کاربران شبکه‌های اجتماعی در واکنش به خبر اعدام سه جوان معترض در وقایع آبان۹۸، بیش از دوازده میلیون هشتگ «اعدام نکنید» زدند. باید فکری به حال جوانان کرد. ۱۲ تا ۱۳ میلیون جوان ازدواج نکرده‌اند. وقتی تعداد زیادی از فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها به کارهایی مانند رانندگی در تاکسی‌های اینترنتی و مشاغل کاذب روی می‌آورند، برای آن‌ها و خانواده‌هایشان ناامیدکننده است. سرشاخ شدن با مردم که حکومت‌داری و دولت داری نیست. بنابراین مسئولان باید فکری بکنند وگرنه در کمال تأسف باید گفت خطر پیش‌بینی می‌شود. اگر این کبریت کشیده شود، خاموش کردن آتش آن بسیار مشکل خواهد بود.»
به کانال صدای مردم در تلگرام بپیوندید
@sedayemardomdotn
