میوه ممنوعه دولت یا آمارهای بانک مرکزی؟
در لابه‌لای تلخی‌های تورم و بمب نقدینگی، اما جنگ زرگری میان سکانداران اقتصادی تمامی ندارد. در اولین ماه بهار امسال هم در حالی تورم با نسبت بالایی همراه شد و اقشار ضعیف یا حتی متوسط، افزایش قابل‌توجهی را در شاخص بهای مصرف‌کننده تجربه کردند که اظهارات ضدونقیض روسای بانک مرکزی و سازمان برنامه و بودجه درباره تورم، حاشیه‌ساز شده است؛ بالاخره دولت از بانک مرکزی استقراض کرده و موجب تورم شده یا نه، اصلا بانک مرکزی بزرگ‌ترین بدهکار دولت است؟…..
این سوالی است که رئیس کل بانک مرکزی به آن یک جواب می‌دهد و رئیس سازمان برنامه و بودجه یک جواب دیگر. در آخرین واکنش هم محمدباقر نوبخت گفته:«استقراض از بانک مرکزی حرف بی‌اساسی است». بر اساس گزارش‌ها، این حداقل چهارمین باری است که ماجرای استقراض و بدهی بین بانک مرکزی و سازمان برنامه و بودجه مطرح می‌شود. اولین بار عبدالناصر همتی از چاپ پول از محل تسعیر ارزهای صندوق توسعه ملی گلایه کرده و گفته بود که این اقدام دولت باعث افزایش تورم شده است. اما کمی بعد محمدباقر نوبخت به همتی جواب داد و گفت:«بخشی از کسری بودجه به خاطر سریع نبودن تبدیل منابع ارزی به ریالی است، همچنین بانک مرکزی در تبدیل ارز به ریال دچار تاخیر است و به همین دلیل در حال حاضر، این بانک بزرگ‌ترین بدهکار دولت است». اما گفته نوبخت بدون واکنش نماند و همتی تنها یک روز بعد در پستی اینستاگرامی در جواب او گفت: «پرواضح است که بانک مرکزی هیچ‌گاه به دولت بدهکار نبوده و نخواهد شد. کافی است که نگاهی به ترازنامه بانک مرکزی شود تا بدهکار مشخص گردد». او بار دیگر به علت افزایش تورم در سال ۹۸ و ۹۹ اشاره کرده و گفته بود: «عامل مسلط در رشد پایه پولی، تبدیل منابع ارزی مسدود و غیرقابل دسترس به ریال بوده است. این در حالی است که در سال‌های قبل از آن، عامل مسلط، بدهی بانک‌ها بود که با تلاش بانک مرکزی در شرایط بسیار سخت مهار شد.» اما حالا حدود یک ماه بعد، محمدباقر نوبخت از تریبون کلاب‌هاوس جواب همتی را داد و گفت: «رقم قابل توجهی از محل فروش و صادرات فراورده‌های نفتی حاصل می‌شود که برای پرداخت یارانه‌ها و… به حساب بانک مرکزی واریز می‌شود. مشکلی که همتی و بانک مرکزی دارند این است که موفق نمی‌شوند این رقم را تبدیل به ریال کنند. نه این‌که نخواهند؛ ولی نمی‌توانند طلب١.٢ میلیارد دلاری دولت را به صورت ریال بدهند؛ چون معتقدند این موضوع پایه پولی و تورم را بالا می‌برد». نوبخت با همین مقدمه تاکید کرد که «استقراض از بانک مرکزی حرف بی‌اساسی است». البته این اولین باری نیست که دولتی‌ها تقصیر تورم را به گردن نمی‌‌گیرند و صحبت‌های عجیبی در این باره به رسانه‌ها ارائه می‌دهند؛ یک‌بار رئیس‌جمهور گفته بود: «دولت من هیچ‌وقت از بانک مرکزی استقراض نکرده، مانند دولت قبلی ۵۰هزار میلیارد از بانک مرکزی نگرفتیم».
این اظهارات حسن روحانی در حالی در سال‌های اخیر خبرساز شد که بر اساس داده‌های استخراج شده از سوی بانک مرکزی، دولت وی ۵برابر نسبت به دولت قبل بیشتر از این بانک استقراض کرده»؛ اتفاقی که با این واکنش رسانه‌ها همراه شد، «این اطلاعات اشتباه را چه کسی به وی می‌دهد؟». ماجرا به همین صحبت‌ها ختم نمی‌شود، طی سال‌های اخیر و با سیل نقدینگی و رکوردهای پی‌درپی تورم، بارها موضوع استقراض از بانک مرکزی و جلوگیری از افزایش پایه پولی کشور به میوه ممنوعه تشبیه شده و بارها وزرای وقت اقتصاد یا حتی دیگر سکانداران اقتصادی این موضوع را رد کردهاند؛ «یک ریال هم از بانک مرکزی استقراض نکردیم». هفته سوم آبان ۹۶ هم بانک مرکزی گفته بود: «دولت در نیمه اول امسال، ۱۰هزار میلیارد تومان از بانک مرکزی استقراض کرده». آخرین جدال‌ها در این زمینه نیز دو روز گذشته در کلاب‌هاوس خبرساز شد و نوبخت موضوع استقراض از بانک مرکزی را توهم و ادعای باطل خواند. همتی هم در گفت‌وگوی ویژه خبری گفت: «آقای نوبخت شوخی کرده است که دولت از بانک مرکزی استقراض نکرده». به گفته رئیس کل بانک مرکزی: «ما بالای ۱۰۰هزار میلیارد تومان از دولت طلبکاریم». یک فعال توییتر در این باره نوشت:«طی سال‌های اخیر، به دلیل تشدید تحریم‌ها، شرکت ملی نفت نتوانست یک میلیون بشکه پیش‌بینی شده را به فروش برساند و گویا فقط ۲ درصد از این برنامه‌ریزی محقق شد. این یعنی در مجموع سهم نفت در بودجه سال ۹۹، گویا حدود ۱۲درصد بوده و نه ۲درصد، بنابراین دولتی‌ها به این موضوع اشاره نکرده‌اند که ۷درصد باقی مانده منابع از کجا تامین شده؟».
جریان این اختلاف نظرها چیست؟
حدود یک‌سال از اظهارات علنی و رسانه‌ای مسئولان ارشد دولت در سازمان برنامه و بودجه، بانک مرکزی و وزارت اقتصاد در رابطه با استقراض دولت از بانک مرکزی، چاپ پول و البته بدهی‌های طرفین به یکدیگر گذشته و هر بار مسایلی مطرح می‌شود که به حواشی و ابهامات دامن می‌زند، در حالی که اصل ماجرا می‌تواند به شرایط تحریمی برای دسترسی به ارز حاصل از صادرات نفت و فرآورده‌های آن و همچنین ارزهای صندوق توسعه بر گردد که با توجه به نیاز به تامین کالای اساسی و با سایر هزینه‌های دولت بانک مرکزی مجبور به پرداخت ارز از محل منابع خود و یا تبدیل آن به ریال است.
این در حالی است که بانک مرکزی رسما ارز حاصل از صادرات نفت فورا در اختیار ندارد و پیش از این این‌طور بوده که منابع ریالی را در اختیار دولت قرار داده ولی اکنون سخت‌گیری بیشتری در این مورد وجود دارد در عین حال که در تبدیل دلار به ریال با توجه به حجم بالای آن و تاثیری که بر پایه پولی و تورم خواهد داشت به کندی صورت می‌گیرد و موجب نارضایتی دولت شده است.
اما به هر حال این می‌تواند با توجه به اظهارات مطرح شده بخشی از ماجرا باشد ولی این‌که واقعیت این بدهی‌های ۱.۲میلیارد دلاری و ۱۳میلیارد دلاری چیست و آیا ابعاد دیگری را نیز به همراه دارد موضوعی است که باید شفاف‌سازی آن از سوی مسئولانی که آن را مطرح کردهاند انجام شود چرا که بحث ارقام هنگفتی از منابع ارزی و ریالی مطرح است که دایم بر ابهامات آن افزوده می‌شود.
نکات کارشناسی در جدال نوبخت و همتی
از نگاه کارشناسان، اما چند نکته درباره سخنان نوبخت وجود دارد. اول این‌که همانگونه که همتی هم اعلام کرده بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند یکی از دلایل مهم تورم در دو سال گذشته، شکل جدید استقراض دولت از بانک مرکزی بوده است. به این معنا که دولت معادل ریالی ارزی که مسدود است را وارد اقتصاد کرده و این مسئله به معنای استقراض از بانک مرکزی است و دقیقا منجر به تورم می‌شود.
این نکته‌ای است که نوبخت هم به آن اشاره کرده. اما نکته جالب گفته او این است که خود او گفته منابع نفتی دولت به صورت دلار است و بانک مرکزی نمی تواند این رقم را به ریال تبدیل کند. حالا سوالی که وجود دارد این است که دولت در این مدت منابع لازم برای هزینه‌های خود را از کجا تامین کرده؟ از منابع ریالی بانک مرکزی؟ که این تایید ادعای همتی است.
نکته دیگری که نوبخت اشاره کرده طلب ۱.۲ میلیارد دلاری دولت از بانک مرکزی است که گفته این درآمد فروش و صادرات نفت است که در حساب بانک مرکزی است. بر این اساس آیا می‌توان گفت که این رقم درآمد نفتی ایران در سال گذشته است؟
یک کارشناس اقتصادی در زمینه اظهارات ضدو نقیض روسای بانک مرکزی و سازمان برنامه و بودجه این تحلیل را به «همدلی» ارائه کرد: «آمارها و اسناد موجود به درستی نشان می‌دهد که دولت به بانک مرکزی بدهکار است و حق با عبدالناصر همتی است. البته از نگاه کارشناسی به نظر می‌رسد که بهترین کار برای جبران کسری بودجه، چاپ پول است، اگرچه این راهکار تورم‌زا است، اما حداقل فساد کمتری در آن نهفته شده، در صورتی که تامین منابع ما در وضعیت ناکافی باشد، ساده‌ترین و البته بدون فسادترین راهکار، چاپ پول است که در کشورهای دیگر نیز اجرا می‌شود». این استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران در ادامه به «همدلی» گفت: «در کشوری مانند آمریکا، تریلیون، تریلیون پول بدون پشتوانه چاپ می‌شود، اما قدرت دلار به قدری بالا است که اقتصاد این کشور آسیب نمی‌بیند، تصور کنید اگر کشورها بخواهند دلارهای خود را به بانک مرکزی آمریکا داده و در ازای آن طلا دریافت کنند، چه اتفاقی برای اقتصاد این کشور می‌‌افتد». حسین عباسی‌نژاد صحبت‌های خود را این‌طور ادامه داد: «واقعیت این است که دولت می‌گوید در ازای فروش نفت به کشورهای دیگر از جمله کره جنوبی، در حالی که هنوز دلارهای حاصل از نفت در بانک‌های این کشور است، بانک مرکزی ریال چاپ کند، این در حالی است که در حالت عادی باید دولت منتظر بازگشت ارزهای حاصل از فروش نفت به کشور باشد، این ارزها سپس باید وارد اقتصاد شده و در ازای استفاده واردکننده‌ها، صادرکننده‌ها یا حتی مسافران خارجی، تبدیل به ریال شوند». این کارشناس اقتصادی افزود: «در واقع خواسته دولت این است که در ازای دلارهای حاصل از فروش نفت، بانک مرکزی باید ریال چاپ کند، البته بانک مرکزی مدتی در این زمینه مقاومت کرد، اما بعد این مقاومت شکسته شد و به همین ترتیب در ازای دلارهای وارد نشده به بازار، بانک مرکزی پول چاپ کرد، این ریال‌ها حتی برای سال‌های آینده نیز چاپ شدند». به گفته این اقتصاددان: «این چاپ پول نیز زمینه را برای رشد نقدینگی و تورم فراهم کرد، اما ناگفته نماند که از نظر کارشناسی بحث تورم موضوع پیچیده‌ای است که تنها دلیل آن چاپ پول نیست، در مجموع دولت ناچار است تا هزینه‌های خود را به نحوی تامین کند، بر همین اساس در سال‌های گذشته با اتخاذ چنین سیاستی گاهی این نقدینگی در پی اتخاذ این سیاست افزایش یافته، و گاهی نیز کاهش یافته است». عباسی‌نژاد افزود: «بنابراین دولت بدهکار اصلی بانک مرکزی است، اما واقعیت این است که میزان دقیق این بدهکاری هیچ‌گاه اعلام نشده، در این زمینه دولت باید در حضور بانک‌ها جلسه برگزار کند تا در این زمینه شفاف‌سازی کند، اما واقعیت این است که در صورت برگزاری این جلسات بانک‌ها بیشتر متضرر می‌شوند».
همدلی – فاطمه آقایی‌فرد
به کانال صدای مردم در تلگرام بپیوندید
@sedayemardomdotnet
